Loofboomsoorten

 

 

VOORWOORD

In deze reader worden de eigenschappen van de belangrijkste in de Nederlandse bosbouw gebruikte loofboomsoorten systematisch weergegeven. Alle eigenschappen hebben een markering (T of N) meegekregen. De eigenschappen die met een (T) zijn gemarkeerd, gelden als Tentamenstof voor het tweede jaar BNB en worden getoetst tijdens het thema beheersplan. De met (N) gemarkeerde eigenschapen worden niet getentamineerd, maar dienen als Naslagwerk.

De volgende boomsoorten worden alfabetisch behandeld: Alnus glutinosa, Alnus incana, Betula pendula, Betula pubescens, Carpinus betulus, Carya, Castanea sativa, Fagus sylvatica, Fraxinus excelsior, Populus, Prunus avium, Prunus padus, Prunus serotina, Prunus cerasus, Prunus spinosa, Pterocarya, Quercus robur, Quercus petrea, Quercus rubra, Robinia pseudoacacia, Salix, Tilia cordata, Tilia platyphyllos, Tilia vulgaris, Tilia tomentosa, Tlia petiolaris en Ulmus.

Een gedeelte van de gegevens is afkomstig uit twee LH dictaten. De determinatietabellen zijn overgenomen uit: Boeijink, D.E. & B. Schalk, 1984: Bomen en struiken, handleiding voor het DA3-praktikum soortenkennis. De bosbouwkundige eigenschappen zijn voor een deel afkomstig uit: Wiersma, J.H. & J.J. Westra; 1981: Bomen, hun bosbouwkundige eigenschappen en gebruik. Daarnaast zijn actuele gegevens en inzichten toegevoegd. Tenslotte worden recente literatuurverwijzingen gegeven. Hiervoor is gebruik gemaakt van de website www.agralin.nl. Voor meer literatuur over de beschreven boomsoorten wordt naar deze website verwezen.

Juli 2002

Ronald Buiting

Mirjam Wagteveld

 

 

Inhoud

Loofboomsoorten       *

VOORWOORD         *

Inhoud           *

1. ACERACEAE       *

1.1       Determinatietabel Acer        *

1.2       Acer platanoides L.  *

1.2.1      Naam    *

1.2.2      Verspreiding         *

1.2.3      Kenmerken / Eigenschappen           *

1.2.4      Klimaat *

1.2.5      Bodem  *

1.2.6      Vermeerdering     *

1.2.7      Beheer   *

1.2.8      Houtproductie     *

1.2.9      Ziekten en plagen               *

1.2.10    Opmerkingen       *

1.2.11    Literatuur             *

1.3       Acer pseudoplatanus L.       *

1.3.1      Naam    *

1.3.2      Verspreiding         *

1.3.3      Kenmerken / Eigenschappen           *

1.3.4      Klimaat *

1.3.5      Bodem  *

1.3.6      Vermeerdering     *

1.3.7      Beheer   *

1.3.8      Houtproductie     *

1.3.9      Ziekten en plagen               *

1.3.10    Opmerkingen      *

1.3.11    Literatuur             *

2          Betulaceae      *

2.1       Determinantietabel Alnus    *

2.2       Alnus glutinosa ‘Gaertn’ Fam. Betulaceae            *

2.2.1      Naam    *

2.2.2      Verspreiding         *

2.2.3      Kenmerken / Eigenschappen           *

2.2.4      Klimaat *

2.2.5      Bodem  *

2.2.6      Vermeerdering     *

2.2.7      Beheer   *

2.2.8      Houtproductie     *

2.2.9      Ziekten en plagen               *

2.2.10 Opmerkingen          *

2.2.11 Literatuur *

2.3       Alnus incana ‘Moench’        *

2.3.1      Naam    *

2.3.2      Verspreiding         *

2.3.3      Kenmerken / Eigenschappen           *

2.3.4      Klimaat *

2.3.5      Bodem  *

2.3.6      Vermeerdering     *

2.3.7      Beheer   *

2.3.8      Houtproductie     *

2.3.9      Ziekten en plagen               *

2.3.10 Opmerkingen          *

2.3.11 Literatuur *

2.4       Determinatietabel Betula     *

2.5 Betula pendula ‘Roth’ fam. Betulaceae (= Betula verrucosa)          *

2.5.1      Naam    *

2.5.2      Verspreiding         *

2.5.3      Kenmerken / Eigenschappen           *

2.5.4      Klimaat *

2.5.5      Bodem  *

2.5.6      Vermeerdering     *

2.5.7      Beheer   *

2.5.8      Houtproductie     *

2.5.9      Ziekten en plagen               *

2.5.10 Opmerkingen          *

2.5.11 Literatuur *

2.6       Betula pubescens ‘Ehrh’     *

2.6.1      Naam    *

2.6.2      Verspreiding         *

2.6.3      Kenmerken / Eigenschappen           *

2.6.4      Klimaat *

2.6.5      Bodem  *

2.6.6      Vermeerdering     *

2.6.7      Beheer   *

2.6.8      Houtproductie     *

2.6.9      Ziekten en plagen               *

2.6.10 Opmerkingen          *

2.6.11 Literatuur *

2.7       Carpinus betulus L. Fam. Betulaceae        *

2.7.1      Naam    *

2.7.2      Verspreiding         *

2.7.3      Kenmerken / Eigenschappen           *

2.7.4      Klimaat *

2.7.5      Bodem  *

2.7.6      Vermeerdering     *

2.7.7      Beheer   *

2.7.8      Houtproductie     *

2.7.9      Ziekten en plagen               *

2.7.10 Opmerkingen          *

2.7.11 Literatuur *

3          Fagaceae        *

3.1       Castanea sativa ‘Mill.’ Fam. Fagaceae      *

3.1.1      Naam    *

3.1.2      Verspreiding         *

3.1.3      Kenmerken / Eigenschappen           *

3.1.4      Klimaat *

3.1.5      Bodem  *

3.1.6      Vermeerdering     *

3.1.7      Beheer   *

3.1.8      Houtproductie     *

3.1.9      Ziekten en plagen               *

3.1.10 Opmerkingen          *

3.1.11 Literatuur *

3.2       Fagus sylvatica L. Fam. Fagaceae  *

3.2.1      Naam    *

3.2.2      Verspreiding         *

3.2.3      Kenmerken / Eigenschappen           *

3.2.4      Klimaat *

3.2.5      Bodem  *

3.2.6      Vermeerdering     *

3.2.7      Beheer   *

3.2.8      Houtproductie     *

3.2.9      Ziekten en plagen               *

3.2.10 Opmerkingen          *

3.2.11    Literatuur             *

3.3 Determinatietabel Quercus       *

3.4       Quercus robur L. Fam. Fagaceae  *

3.4.1      Naam    *

3.4.2      Verspreiding         *

3.4.3      Kenmerken / Eigenschappen           *

3.4.4      Klimaat *

3.4.5      Bodem  *

3.4.6      Vermeerdering     *

3.4.7      Beheer   *

3.4.8      Houtproductie     *

3.4.9      Ziekten en plagen               *

3.4.10 Opmerkingen          *

3.3.11    Literatuur             *

3.5       Quercus petraea Liebl.        *

3.5.1      Naam    *

3.5.2      Verspreiding         *

3.5.3      Kenmerken / Eigenschappen           *

3.5.4      Klimaat *

3.5.5      Bodem  *

3.5.6      Vermeerdering     *

3.5.7      Beheer   *

3.5.8      Houtproductie     *

3.5.9      Ziekten en plagen               *

3.5.10 Opmerkingen          *

3.4.11    Literatuur             *

3.6       Quercus rubra du roy "Red Oaks"(vroeger Q. borealis Minchx)         *

3.6.1      Naam    *

3.6.2      Verspreiding         *

3.6.3      Kenmerken / Eigenschappen           *

3.6.4      Klimaat *

3.6.5      Bodem  *

3.6.6      Vermeerdering     *

3.6.7      Beheer   *

3.6.8      Houtproductie     *

3.6.9      Ziekten en plagen               *

3.6.10 Opmerkingen          *

3.6.11 Literatuur *

4          Oleaceae         *

4.1       Fraxinus excelsior L. Fam. Oleaceae         *

4.1.1      Naam    *

4.1.2      Verspreiding         *

4.1.3      Kenmerken / Eigenschappen           *

4.1.4      Klimaat *

4.1.5      Bodem  *

4.1.6      Vermeerdering     *

4.1.7      Beheer   *

4.1.8      Houtproductie     *

4.1.9      Ziekten en plagen               *

4.1.10    Opmerkingen       *

4.1.11    Literatuur             *

5          Salicaceae      *

5.1       Determinatietabel Populus  *

5.2 Populus L. SPP. Fam. Salicaceae         *

5.2.1      Naam    *

5.2.2      Verspreiding         *

5.2.3      Kenmerken / Eigenschappen           *

5.2.4      Klimaat *

5.2.5      Bodem  *

5.2.6 Vermeerdering          *

5.2.7      Beheer   *

5.2.8      Houtproductie     *

5.2.9      Ziekten en plagen               *

5.2.10 Opmerkingen          *

5.2.11 Literatuur *

5.3       Deteminatietabel Salix         *

5.4       Salix L. SSP. Fam. Salicaceae         *

5.4.1      Naam    *

5.4.2      Verspreiding         *

5.4.3      Kenmerken / Eigenschappen           *

5.4.4      Klimaat *

5.4.5      Bodem  *

5.4.6      Vermeerdering     *

5.4.7      Beheer   *

5.4.8      Houtproductie     *

5.4.9 Ziekten en plagen     *

5.4.10    Opmerkingen       *

5.4.11 Literatuur *

6          Rosaceae        *

6.1       Determinatietabel Prunus   *

6.2 Prunus avium (L.) L. (Fam. Rosaseae)           *

6.2.1      Literatuur             *

6.3       Prunus padus L.       *

6.4       Prunus serotina EHRH       *

6.4.1      Literatuur             *

6.5       Prunus cerasus L.     *

6.5.1      Literatuur             *

6.6       Prunus spinosa L.     *

7          Leguminosae of Papilionaceae        *

7.1       Robinia pseudoacacia L. Fam. Leguminosae of Papilionaceae  *

7.1.1      Naam    *

7.1.2      Verspreiding         *

7.1.3      Kenmerken / Eigenschappen           *

7.1.4      Klimaat *

7.1.5      Bodem  *

7.1.6      Vermeerdering     *

7.1.7      Beheer   *

7.1.8      Houtproductie     *

7.1.9      Ziekten en plagen               *

7.1.10 Opmerkingen          *

7.1.11    Literatuur             *

8          Tiliceae           *

8.1       Determinatietabel Tilia        *

8.2 Tilia cordata Mill (Fam. Tiliceae)         *

8.3       Tilia platyphyllos Scop         *

8.4       Tilia vulgaris Hayne *

8.5       Algemeen Tilia          *

8.5.1      Literatuur             *

8.6       Tilia x euchlora K. Koch      *

8.7       Tilia tomentosa Mnch          *

8.8       Tilia petiolaris DC    *

9          Ulmaceae       *

9.1       Determinatietabel Ulmus     *

9.2       Ulmus Fam. Ulmaceae         *

9.2.1      Naam    *

9.2.2      Verspreiding         *

9.2.3      Kenmerken / Eigenschappen           *

9.2.4      Klimaat *

9.2.5      Bodem  *

9.2.6      Vermeerdering     *

9.2.7      Beheer   *

9.2.8      Houtproductie     *

9.2.9      Ziekten en plagen               *

9.2.10 Opmerkingen          *

9.2.11 Literatuur *

1. ACERACEAE

1.1 Determinatietabel Acer

1

• bladen oneven geveerd, met 1 of 2 jukken; 2- en meerjarige

         twijgdelen groen, uiteinde vaak berijpt…………………………………………..Acer negundo

• Bladen enkelvoudig, handnervig en gelobt; meestal 3- of

         5-lobbig……………………………………………………………………………………….Ga naar 2

2

• lobben wijd getand of gaafrandig (dan soms ook met enkele

         gaafrandige lobben)……………………………………………………………………..Ga naar 3

• lobben fijn of grof, enkel of onregelmatig dubbel gezaagd………………..Ga naar 6

 

3

• lobben afgerond of spits………………………………………………………………..Ga naar 4
• lobben scherp toegespitst en rand wijd getand; twijgen

         niet berijpt……………………………………………………………………………………Ga naar 5

 

4

• Bladen tot 12cm breed, lobben soms weer licht gelobd;

         twijg soms met kurk bedekt……………………………………………………………Acer campestre

• Bladen zeer groot, tot 25-30cm breed, diep ingesneden,

         rand gelobd en gegolfd tot stomp getand; ook meerjarige

         twijgdelen groen (onderzijde twijg bekijken)

5

• bladsteel zonder melksap………………………………………………………………Acer saccharum
• bladsteel met melksap…………………………………………………………………..Acer platanoides

6

• bladen diep ingesneden, tot ca. halverwege of dieper

         (middenlob over de nerf vouwen)…………………………………………………..Ga naar 7

• bladen minder diep dan halverwege ingesneden………………………………Ga naar 8

7

• bladonderzijde zilvergrijs, bovenzijde lichtgroen; vóór

de bladontluiking bloeiend……………………………………………………………..Acer saccharinum

• bladonderzijde grijs- of blauwgroen, bovenzijde donkergroen;

bloei tijdens of na de bladontluiking; lobben ondiep,

onregelmatig dubbel gezaagd………………………………………………………..Acer pseudoplatanus

8

• nerven van het bovenste paar zijlobben een scherpe hoek

makend, lobben naar voren gericht………………………………………………..Acer rubrum

• nerven van het bovenste paar zijlobben een stompe hoek

makend, lobben meer zijwaarts gericht…………………………………………..Acer pseudoplatanus

 

1.2 Acer platanoides L.

 

1.2.1 Naam

• Nederland: (T)       Noorse esdoorn
• Engeland: (T)         Norway maple
• Duitsland: (T)        Spitzahorn
• Frankrijk: (N)         Érable plane

 

1.2.2 Verspreiding

• Natuurlijke verspreiding: (T) Noordoost Europa en Kaukasus, in het vlakke land duidelijk continentaal.
• Verticale verspreiding: (T) Geen gegevens.
• Kunstmatige verspreiding: (T) Heel Europa op rijkere gronden.

 

1.2.3 Kenmerken / Eigenschappen

• Habitus: (T) Een tot dertig meter hoge park- en straatboom. Groeimodel Rauh.
• Kroon: (T) Gesloten, dichte kroon.
• Loof: (T) Geen gegevens.
• Stam: (T) Geen gegevens.
• Wortelstelsel: (T) Minder diepgaand dan gewone en veldesdoorn, maar wel uitgebreid. Vormt wortelbroed en stronkopslag.
• Lichtbehoefte: (T) Halfschaduwsoort.

 

1.2.4 Klimaat

• Algemeen: (T) Geen gegevens.
• Temperatuur: (T) Is minder vorstgevoelig dan gewone en veldesdoorn.
• Zon: (T) Geen gegevens.
• Wind: (T) Verdraagt wind goed (windmantel), gevoelig voor zoute zeewind.
• Neerslag: (T) Geen gegevens.
• Bliksem: (T) Geen gegevens.
• Luchtverontreiniging: (T) ongevoelig.

 

1.2.5 Bodem

• Algemeen: (T) Stelt minder eisen dan de gewone esdoorn, maar groeit wel beter op de betere gronden, bijvoorbeeld uitwaarden.
• Diepgrondigheid: (T) Eist een diep open grond.
• PH: (T) >4,5.
• P: (N) Geen gegevens.
• Bodemvruchtbaarheid: (T) Stelt vrij hoge eisen aan de bodemvruchtbaarheid.
• Strooiselvertering: (N) Goed.
• Vocht: (T) Heeft een hoge vochtbehoefte.

 

1.2.6 Vermeerdering

• Bloei: (N) Door insectenbestuiving, elk jaar, mooi.
• Vrucht: (T) In september is het zaad rijp en vallen de vruchten
• Voortplanting: (N) Geen gegevens.
• Kiemplant: (N) Vorm van het blad bij de kiemplant afwijkend.
• Oogst: (N) In september / oktober oogsten d.m.v. plukken of vegen; fysiologisch rijp oogsten en stratificeren.
• Bewaring: (N) geen gegevens.
• Zaad: (N) Geen gegevens.
• Kiemkracht: (N) Geen gegevens.
• Kwekerij bijzonderheden: (N) Geen gegevens.

 

1.2.7 Beheer

• Aanplant: (T) Wordt in Nederland niet als bosboom aangeplant. Wel in parken. Heeft de neiging zich zeer sterk te verjongen. Kan dan plaagvormend worden en inheemse vegetatie verdrukken.
• Menging: (T) Heeft een zeer snelle jeugdgroei. Alleen te mengen met andere groeikrachtige soorten.
• Dunning: (T) Vanaf het omslagpunt regelmatig dunnen.
• Natuurlijke verjonging: (T) Massaal. Vanwege het schaduwdragend vermogen ook onder scherm.
• Snoei: (N) Zeer gevoelig voor bloeden in het voorjaar.
• Natuurlijke menghoutsoorten: (T) Geen gegevens.
• Bedrijfsvorm: (T) Vanwege schaduwdragend vermogen is groepsgewijze uitkap mogelijk waarbij de groepen kleiner zijn de 1,5 maal de boomhoogte.

 

1.2.8 Houtproductie

• Algemeen: (T) Vrij hard, licht gekleurd, niet erg duurzaam.
• Gebruik: (T) Duurzaamheidsklasse IV. Fineer en houtsnijwerk; muziekinstrumenten, parketvloeren, meubels, drukrollen voor het bedrukken van stoffen.
• Groeisnelheid: (N) Noorse esdoorn is een snelle groeier.
• Beschadigingen: (T) Oppassen met beschadiging in het voorjaar (bloeden)
• Herstel: (T) Geen gegevens.

 

1.2.9 Ziekten en plagen

• Plagen: (N) Geen gegevens.
• Ziekten: (N) Meer resistent dan de andere soorten tegen vuur

 

1.2.10 Opmerkingen

Acer platanoides ‘Globosum’ is de bolesdoorn (heeft een ronde kroon).

 

1.2.11 Literatuur

• Olsthoorn, A.F.M., 2001: Het effect van gewone esdoorn op de diversiteit van bos : een oriënterende studie. Te vinden in de universiteitsbibliotheek "De Haaff" droevendaalsesteeg 3 in wageningen (Boekcode 32/476(201), Alterrarapport ISSN 1566-7197;201)
• Arnold, P.J.J.C.C., 1997: De invloed van stikstofverrijking op het voorkomen van esdoorn en competitie tussen esdoorn en zwarte den in de Amsterdamse Waterleiding Duinen. Te vinden in de universiteitsbibliotheek "De Haaff" droevendaalsesteeg 3 in wageningen (Boekcode Arb/Scrip ; S1778).
• Zijderveld, F. van, 1991: Prognose dunningsopbrengsten en afzetmogelijkheden voor es en esdoorn : dunningsopbrengsten voor de komende tien jaar met een onderverdeling naar sortimenten in het district Lelystad, Regio Flevoland. Te vinden in de universiteitsbibliotheek "De Haaff" droevendaalsesteeg 3 in wageningen (Boekcode ; IBNWAG ; Scr. 372).

 

1.3    Acer pseudoplatanus L.

 

1.3.1 Naam

• Nederland: (T)       Gewone esdoorn of bergesdoorn
• Engeland: (T)         Sycamore maple
• Duitsland: (T)        Ahorn
• Frankrijk: (N)         Erable sycamore

 

1.3.2 Verspreiding

• Natuurlijke verspreiding: (T) Midden- en Zuideuropese middelgebergten in de beukengordel in het gemengde loofhoutbos (Acereto-Fraxinetum).
• Verticale verspreiding: (T) Geen gegevens.
• Kunstmatige verspreiding: (T) In de 13^e eeuw in West-Europa verbreid.

 

1.3.3 Kenmerken / Eigenschappen

• Habitus: (T) Snelle jeugdgroei, Groeimodel Rauh.
• Kroon: (T) Grote dichtheid.
• Loof: (T) Geen gegevens.
• Stam: (T) Geen gegevens.
• Wortelstelsel: (T) Sterk vertakt, diepgaand hartwortelstelsel. Vormt wortelbroed en stronkopslag. Geeft bloedingssap.
• Lichtbehoefte: (T) Halfschaduwhoutsoort.

 

1.3.4 Klimaat

• Algemeen: (T) De gewone esdoorn is en semi-pionier.
• Temperatuur: (T) Middelmatige eisen, maar niet geschikt voor Noordoost-Nederland. Is gevoelig voor nachtvorst.
• Zon: (T) Geen gegevens.
• Wind: (T) Verdraagt wind goed, ook zeewind, maar dan vochthoudende bodem vereist. Geschikt voor windsingels.
• Neerslag: (T) Hoge eisen; Noord- en West-hellingen.
• Bliksem: (T) Geen gegevens.
• Luchtverontreiniging: (T) Gevoelig, tot resistent (SO₂).

 

1.3.5 Bodem

• Algemeen: (T) Stelt vrij hoge eisen: vruchtbare, vochthoudende grond of goede gebergtegronden, humus- en leemhoudend; vrij droogtegevoelig. Op zgn. bosveengrond geschikt als halfpionier. Nieuwe bossen in Westen.
• Diepgrondigheid: (T) Eist diepe, open grond.
• PH: (N) > 4½.
• P: (N) > 50.
• Bodemvruchtbaarheid: (T) Hoge eisen aan bodemvruchtbaarheid; kalkminnend.
• Strooiselvertering: (T) Goed.
• Vocht: (T) Stelt hoge eisen aan de vochtvoorziening.

 

1.3.6 Vermeerdering

• Bloei: (T) Insectenbestuiving; alle 2 jaar en vaak elk jaar. Honingleverend.
• Vrucht: (T) Rijp in september; laat in het najaar de vruchten vallen.
• Voortplanting: (T) Uit zaad in maart/ april. Wordt ook t.b.v. selecties geoculeerd.
• Kiemplant: (N) Geen gegevens.
• Oogst: (N) September/oktober oogsten d.m.v. plukken of vegen; fysiologisch rijp oogsten.
• Bewaring: (N) In de winter droog bewaren en vóór uitzaaien in voorjaar 6-8 weken stratificeren. Kan ook direct worden uitgezaaid
• Zaad: (N) 8.000-15.000 gevleugelde zaden per kg. 1 hl ongevleugeld zaad = 30-36 kg.
• Kiemkracht: (N) 80-90%.
• Kwekerij bijzonderheden: (N) 12-15 kg/are; dit levert 400-500 planten per m².

 

1.3.7 Beheer

• Aanplant: (T) West- en Noord-hellingen in drogere gebieden, mits rijkere grond. Vanaf 6000 stuks per ha zijn er voldoende selectiemogelijkheden.
• Menging: (T) Is vanwege de snelle jeugdgroei alleen geschikt voor groepsgewijze menging.
• Dunning: (T) Tot het omslagpunt dicht houden met het oog op de verzorging van de stamvorm. Dan toekomstbomen aanwijzen en deze regelmatig (iedere 4 jaar) vrijstellen. Kroon vraagt veel licht.
• Natuurlijke verjonging: (T) Zeer gemakkelijk. Soms plaagvormend.
• Snoei: (N) Alleen in volle vegetatierust snoeien vanwege bloeding; echter niet bij vorst snoeien. Snoei kan helpen tot het vormen van een goede laanboom. Vormt soms zuigers.
• Natuurlijke menghoutsoorten: (T) Geen gegevens.
• Bedrijfsvorm: (T) Opgaand bos, verjongt door middel van groepsgewijze uitkap, maar weinig op grotere schaal aangeplant. Waarschijnlijk in de toekomst wel gebruikt op de rijkere gronden (West-NL). Wel als laan en parkboom. In Duitsland als ‘edelloofhout’ gekoesterd.

 

1.3.8 Houtproductie

• Algemeen: (T) Heeft de neiging tot vorming van dubbele toppen (late nachtvorst). Wordt gauw wild in de kroon.
• Gebruik: (T) Duurzaamheidsklasse IV. Is goed en wordt gebruikt voor meubels, parketvloeren, carrosseriebouw, fineer, houtsnijwerk, betimmeringen.
• Groeisnelheid: (T) Omloop minimaal 90 jaar, gericht op zwaar kwaliteitshout.
• Beschadigingen: (N) Zeer gevoelig voor zonnebrand (dunne bast als beuk), vorstscheuren.
• Herstel: (N) Geen gegevens.

 

1.3.9 Ziekten en plagen

• Plagen: (N) Geen insecten. Graag door wild gevreten.
• Ziekten: (N)

-Vuur (=Nectria cinnabarina). Bij Schokland had men veel last van invuren.

-Esdoorn bladvlekkenziekte (= Rhytisma acerinum). Geeft niet veel schade

 

1.3.10        Opmerkingen

Het geslacht Acer is zeer rijk aan soorten (56) en variëteiten.

 

1.3.11 Literatuur

• Heide, W. van der, 1989: Mogelijkheden van vroege selectie op houtproductie voor populier en esdoorn. Te vinden in de universiteitsbibliotheek "De Haaff" droevendaalsesteeg 3 in Wageningen (Boekcode Arb ; B6652)
• Pas, J.B. van der ; Hoogesteger, J., 1989: De jeugdgroei van esdoorn, es en eik op zware kleigrond in Flevoland. Te vinden in de universiteitsbibliotheek "De Haaff" droevendaalsesteeg 3 in Wageningen (Boekcode IBNWAG ; Med.(492)-37b nr. 1989 – 1).
• Bonsen, K., 1984: Architectuur en ontwikkeling van de gewone esdoorn (Acer pseudoplatanus L.). Te vinden in de universiteitsbibliotheek "De Haaff" droevendaalsesteeg 3 in Wageningen (Boekcode Arb/Scrip ; S0959).

 

 

2. Betulaceae

 

2.1 Determinantietabel Alnus

1

• Bladrand enkelvoudig gezaagd (geen waterloten bekijken);

         twijgen kaal; vrouwelijke katjes alleenstaand of enkel bijeen…………….Ga naar 2

• Bladrand dubbelgezaagd; twijgen meer of minder behaard

         (vooral zijtwijgen); vrouwelijke katjes in trossen……………………………..Ga naar 3

 

2

• Bladvoet hartvormig; bladen tot 10 cm lang……………………………………Alnus cordata
• Bladvoet afgerond tot wigvormig; bladen 10-20 cm lang………………….Alnus x spaethii

 

3

• Bladvoet stomp of iets afgesneden………………………………………………..Alnus glutinosa
• Bladvoet spits of toegespitst………………………………………………………….Ga naar 4

 

4

• Vrij lage, brede struik met sterk afgeplatte twijguiteinden

         en kleine, tot ca. 1 cm lange, proppen; bladen glanzend

         groen met ca. 8 paar zijnerven………………………………………………………Alnus viridis

• Boom of grote struik; meestal meer dan 8 paar zijnerven…………………Ga naar 5

 

5

• Knoppen grijs behaard; blad dof groen, onder grijsgroen………………….Alnus incana
• Knoppen kaal, bruinrood; blad glanzend groen,

         onder glanzend lichtgroen……………………………………………………………..Alnus rubra

 

2.2 Alnus glutinosa ‘Gaertn’ Fam. Betulaceae

 

2.2.1 Naam

• Nederland: (T)       Zwarte els
• Engeland: (T)         Black alder
• Duitsland: (T)        Schwarzele, Roterle
• Frankrijk: (N)         Aune noir

 

2.2.2 Verspreiding

• Natuurlijke verspreiding: (T) In zomergroene loofhoutbossen en noordelijke naaldhoutbossen.
• Verticale verspreiding: (T) Noord- en Noordoost-Europa tot Siberië. In het noorden tot 325 mbz, in Engadin tot 1800 mbz. Optimum in Noord-Polen, Noord-Duitsland en Noordwest-Oekraïne en de Baltische landen op broekgronden, evenals in Noordwest-Joegoslavië.
• Kunstmatige verspreiding: (T) Zeer algemeen in ons land als hakhout en vooral als verzorgende soort in tussenplanting. Hier en daar als boom bijvoorbeeld sedert 1965 als opgaande bosboom in Flevoland geprobeerd. Ook veel in singels en beekdalen. Geen concurrent voor hoofdhoutsoort, vormt snel een bosbodem, kan goed tegen wind.

 

2.2.3 Kenmerken / Eigenschappen

• Habitus: (T) Een pioniersoort uit het broekbos. Een snelle groeier in de eerste vijftien jaar. Kan 80-100 jaar oud worden. Als boom vrij recht; maar hier zelden als boom (op Verwolde stond een 26 mtr hoge boom). Goed bestand tegen wind; op venige grond, geneigd tot scheefzakken en onderhevig aan windworp.
• Kroon: (T) Open kroon.
• Loof: (T) Verteerd zeer goed. Stikstofrijk.
• Stam: (T) Goede natuurlijke stamreiniging.
• Wortelstelsel: (T) Zwarte els kan ongerijpte grond (N.O.P.) het beste van alle boomsoorten doorwortelen; gaat met wortels tot in grondwater, bevordert rijping grond. (Vlak- en) diepwortelsysteem, geen penwortel, maar wel sterk vertakt. Bezit wortelknolletjes met N. bindende micro-organismen. Vormt stronkopslag; geen wortelopslag.
• Lichtbehoefte: (T) Lichthoutsoort; verdraagt meer schaduw dan berk.

 

2.2.4 Klimaat

• Algemeen: (T) Klimaatvaag.
• Temperatuur: (T) Wenst warm groeiseizoen. Niet gevoelig voor nachtvorst.
• Zon: (T) Goed tegen zon bestand.
• Wind: (T) Verdraagt wind goed en is daarom ook geschikt voor windsingels (fruitboomgaarden - Zeeland). Ook in (nieuwe) polders. Redelijk goed tegen bestand tegen zeewind.
• Neerslag: (T) Heeft hoge vochteisen; is zeer gevoelig voor droogte; verdampt zeer veel water; kan tegen hoge grondwaterstanden.
• Bliksem: (T) Gevoelig.
• Luchtverontreiniging: (T) Geen gegevens.

 

2.2.5 Bodem

• Algemeen: (T) Lage vochtige grond; slikafzetting. Ook drassige grond. Vaak op beekeerdgrond en mesotroof en endotroof veen.
• Diepgrondigheid: (T)
• PH: (T) > 4½.
• P: (N) > 50.
• Bodemvruchtbaarheid: (N) Hoge eisen aan bodemvruchtbaarheid. Kalkminnend.

C/N = 15; goede vertering; groot bodemverbeterend vermogen.

• Strooiselvertering: (T) Zeer goed, stikstofrijk blad.
• Vocht: (T) Vraagt veel bodemvocht; verdraagt voortdurend hoog water

 

2.2.6 Vermeerdering

• Bloei: (T) Elk jaar; windbestuiving.
• Vrucht: (T) Vruchten zijn rijp in oktober/november in jaar van bloei. Zaden vallen uit de vrucht bij warm weer in het najaar, meestal echter in het voorjaar. (In winter gegeten door sijsjes.) Heeft vrij geregeld zaadjaren. Zaden bezitten luchtkamers waardoor ze blijven drijven. Kieming door deze eigenschap vaak op grens water/oever (singelvormend).
• Voortplanting: (N) Uit zaad op oude elzengrond of indien voorheen geen els, grond enten met elzengrond.
• Kiemplant: (N) Verschijnt 3 weken na het uitzaaien boven de grond; de zaadlobben komen boven de grond.
• Oogst: (N) November/december door plukken van de proppen.
• Bewaring: (N) Proppen in dunne laag uitgespreid. Eesten bij 20-25° C, voorzichtig.
• Zaad: (N) Bezit luchtholten, drijft daardoor goed op water, over grote afstanden getransporteerd. 1 hl verse proppen weegt ± 30 kg en geeft 3-4 kg zaad, 1 hl zaad weegt 30-35 kg; 1 kg bevat 700.000-800.000 zaden.
• Kiemkracht: (N) 30-55%; voorkiemen door 24 uur te weken (ook wel opgegeven 14 dagen weken).
• Kwekerij bijzonderheden: (N) Vroeg zaaien in de sneeuw of in maart/april; breedwerpig. 0,75 kg per are; dit levert 300 planten per m².

 

2.2.7 Beheer

• Aanplant: (T) Plantsoen 1 jaar op zaaibed en dan óf uitplanten óf verspenen. Plantverband afhankelijk van het plantverband van de hoofdhoutsoort. Bij 2 jaar plantsoen 1.50 mtr.
• Menging: (T) Alnus is een gunstige soort voor menging vanwege het feit dat hij het onkruid onderdrukt en een diepe beworteling bezit.
• Dunning: (T) Heeft veel licht nodig. Vrij vroeg ingrijpen vanwege zeer snelle jeugdgroei.
• Natuurlijke verjonging: (T) Verjongt over het algemeen goed.
• Snoei: (N) Verdraagt snoei goed. Stoelt gemakkelijk uit na afzetten (elzenhakhout)
• Natuurlijke menghoutsoorten: (T) Door voedsel- en vochtomstandigheden zijn andere soorten uitgesloten behalve Salix en Rhamnus.
• Bedrijfsvorm: (T) Hakhout op zeer lage gronden met een omloop van 4-6 jaar. Soms als hoog hakhout; soms als opgaand bos (of boom). Vooral een verzorgende soort.

 

2.2.8 Houtproductie

• Algemeen: (T) Bij opgaande bomen kan fineerhout worden geproduceerd, omdat de takken vroeg en gemakkelijk worden afgestoten. Zeer duurzaam onder water, niet duurzaam boven water. Geen gekleurde kern; wit maar na velling direct roodbruin. Voor het maken van blauwe dakpannen brandt men bij het pannenbakken vochtig elzenhout.
• Gebruik: (T) Duurzaamheidsklasse V. Veel voor waterwerken; snij- en schilhout; triplex in meubelindustrie; klompen, speelgoed, borstels en stoffers, draaiwerk; ook kisten en lijsten.
• Groeisnelheid: (T) In de jeugdfase een krachtige groeier.
• Beschadigingen: (N) Ongevoelig.
• Herstel: (N) Herstelt snel na snoei.

 

2.2.9 Ziekten en plagen

• Plagen: (N)

-Elzenhaantje, vreet aan blad.

-Elzensnuittor, vreet gangen in het hout.

-Aan het blad vreten ook berkenkever en meikever.

• Ziekten: (N)

-Elzenmeeldauw (= Microsphaera alni).

-Fomes annosus: veroorzaakt kernrot, als de grond er zwaar mee besmet is (bv. na landbouwvoorbouw). Hoog afzetten (1 mtr), dan niet in hoger deel stam na uitlopen.

-Elzensterven (insterven vanaf de top naar beneden voorschrijdend op 12-20 jarige leeftijd veroorzaakt door een Valsa-soort (oorzaak misschien een te zuidelijk ras).

 

2.2.10 Opmerkingen

Door els tussen populier te planten ontstaat een eiwitrijk strooisel; hierdoor ontwikkelt zich een rijke macrofauna en daardoor ook een betere structuur, waardoor meer water beschikbaar is.

Van de in de Noordoostpolder gebruikte loofhoutsoorten doorwortelt zwarte els het ongerijpte deel van de grond het sterkst; es en eik blijven achter. Zwarte els speelt een grote rol als pioniersoort.

 

2.2.11 Literatuur

• Dik, E.J., 1992: Volumetabellen voor zwarte els in Nederland = Volume tables for black alder in The Netherlands. Te vinden in de universiteitsbibliotheek "De Haaff" droevendaalsesteeg 3 in wageningen (Boekcode: 32/597(702), Dorschkamprapport, ISSN 0924-9141 ; nr. 702).
• Roon, T. van, 1992: De invloed van licht, temperatuur en stratificatie op de kieming van Alnus glutinosa (zwarte els). Te vinden in de universiteitsbibliotheek "De Haaff" droevendaalsesteeg 3 in wageningen (Boekcode: Arb ; B7287).
• Fontaine, F.J., 1991: Het geslacht Alnus : de els. Te vinden in de universiteitsbibliotheek "De Haaff" droevendaalsesteeg 3 in wageningen (Boekcode Arb/Serie ; Boomspiegel.07).

 

2.3    Alnus incana ‘Moench’

 

2.3.1 Naam

• Nederland: (T)    Witte els, grijze els
• Engeland: (T)      Grey alder
• Duitsland: (T)      Weisserle, Graurle
• Frankrijk: (N)      Aune blanc

 

2.3.2 Verspreiding

• Natuurlijke verspreiding: (T) In het zomergroene loofhoutbos en altijd groene naaldhoutbos.
• Verticale verspreiding: (T) Noord- en Oost-Europa tot Kamschatka. Gaat minder ver naar het zuiden dan zwarte els. Niet in West-Europa en niet in Middellandse Zeegebied. Wel in Azië en Noord-Amerika. Gaat 100-200 mtr hoger dan zwarte els.
• Kunstmatige verspreiding: (T) Geen gegevens.

 

2.3.3 Kenmerken / Eigenschappen

• Habitus: (T) Als Zwarte els.
• Kroon: (T) Open kroon.
• Loof: (T) Verteerd goed.
• Stam: (T) Goede natuurlijke stamreiniging.
• Wortelstelsel: (T) Veel wortelbroed; N- bindende micro-organismen aanwezig; vormt stronkopslag.
• Lichtbehoefte: (T) Lichthoutsoort.

 

2.3.4 Klimaat

• Algemeen: (T) Het is meer een soort van het continentale klimaat; verdraagt meer koude en meer droogte dan zwarte els. Heeft aan de poolcirkel genoeg aan 6 weken vegetatieperiode.
• Temperatuur: (T) Betrekkelijk lage eisen aan warmte; winterhard. Niet gevoelig voor nachtvorst.
• Zon: (T) Geen invloed.
• Wind: (T) Verdraagt wind goed. Goed bestand tegen zoute zeewind; volgens Houtzagers niet bestand tegen zeewind en daarom niet in de duinen gebruiken
• Neerslag: (T) Geen gegevens.
• Bliksem: (T) Geen gegevens.
• Luchtverontreiniging: (T) Geen gegevens.

 

2.3.5 Bodem

• Algemeen: (T) Van nature op chemische, tamelijk rijke, goed doorluchtte grond. Stelt Lage eisen; verdraagt droge zandgrond.
• Diepgrondigheid: (T) Eist middelmatig tot diep open grond; ontwatering minimum op 50 cm.
• PH: (T) > 4½.
• P: (N) > 50.
• Bodemvruchtbaarheid: (N) Zeer lage eisen aan bodemvruchtbaarheid. C/N = 19 is gunstig
• Strooiselvertering: (T); goede vertering, ondanks hoog ligninegehalte.
• Vocht: (T) Lage eisen, maar toch vrij gevoelig voor droogte

 

2.3.6 Vermeerdering

• Bloei: (T) Elk jaar; windbestuiving.
• Vrucht: (T) In elzenprop.
• Voortplanting: (N) Uit zaad vroeg uitgezaaid in de sneeuw of in maart/april.
• Kiemplant: (N) Verschijnt 3 weken na uitzaaien boven de grond.
• Oogst: (N) Geen gegevens.
• Bewaring: (N) Geen gegevens.
• Zaad: (N) 1 hl verse proppen = ± 30 kg en levert 3-4 kg zaad; 1 hl zaad weegt 30-35 kg. In 1 kg zitten 1.200.000-1.500.000 zaden.
• Kiemkracht: (N) 30-35% na voorkiemen door 24 uur in water te weken.
• Kwekerij bijzonderheden: (N) 0,75 kg/are geeft 300 planten/m².

 

2.3.7 Beheer

• Aanplant: (T) Wordt in NL niet vaak gebruikt.
• Menging: (T) Vanwege snelle jeugdgroei niet mengen. Wel groepsgewijs.
• Dunning: (T) Vroeg beginnen vanwege snelle jeugdgroei. Kroon heeft veel licht nodig.
• Natuurlijke verjonging: (T) Verjongt redelijk tot goed.
• Snoei: (N) Kan goed tegen snoei. Vormt stronkopslag na afzetten.
• Natuurlijke menghoutsoorten: (T) Geen gegevens.
• Bedrijfsvorm: (T) Geen hoofdhoutsoort; vroeger verzorgende soort in mengingen op lichtere, drogere gronden, maar op dit moment als zodanig te duur.

 

2.3.8 Houtproductie

• Algemeen: (T) Heeft een geringere waarde dan dat van zwarte els.
• Gebruik: (T) Duurzaamheidsklasse V. Voor gietmodellen, perslijsten beeldhouw- en snijwerk. Soms als binnenwerk voor meubelen.
• Groeisnelheid: (T) Snelle jeugdgroei.
• Beschadigingen: (N) Geen gegevens.
• Herstel: (N) Geen gegevens.

 

2.3.9 Ziekten en plagen

• Plagen: (N) Elzenhaantje
• Ziekten: (N) Geen gegevens.

 

2.3.10 Opmerkingen

Een goede pionier voor kalk-karstgebieden. Het is meer een pionier dan een bosboom. Het is een snelle groeier in de lengte.

 

2.3.11 Literatuur

• Burg, J. van den, 1997: Groei en groeiplaats van de zwarte en van de witte els in Nederland. Te vinden in de universiteitsbibliotheek "De Haaff" droevendaalsesteeg 3 in Wageningen (Boekcode 35/906(309), Alterrarapport ISSN 0928-6888;309).

 

 

2.4    Determinatietabel Betula

 

1

• Schors oudere bomen grijszwart en in veel dunne, platte

plaatjes loslatend, van jongere bomen roodbruin in veel grote

platen loslatend; twijg en bladonderzijde zomers lichtbehaard.…………Betula nigra

• niet aldus…………………………………………………..………………………………Ga naar 2        

 

2

• Twijgen kaal………………………………………………………………………………..Ga naar 3
• Twijgen behaard………………………………………………………………………….Ga naar 4

 

3

• Bladen met 5-6 paar zijnerven, geheel kaal..…………………………………..Betula pendula
• Bladen met 6-10 paar zijnerven, onderzijde minstens

         op de nerven behaard……………………………..………………….……………….Betula papyrifera

 

4

• Bladbovenzijde donker, glanzend groen; stam sterk

         opgaand vertakt, met roomwitte schors; vruchtschub

         met lange vingervormige middenlob..……………………………………………Betula jacquemonti

• niet aldus…………………………………………………………………………………….Ga naar 5

 

5

• Bladen met 5-6 paar zijnerven, blad 3-5,5 cm lang………..…………………Betula pubescens
• Bladen met 6-10 paar zijnerven, blad meestal langer dan 5,5 cm..….Betula papyrifera

 

2.5 Betula pendula ‘Roth’ fam. Betulaceae (= Betula verrucosa)

 

2.5.1 Naam

• Nederland: (T)    Ruwe of witte berk
• Engeland: (T)      European birch
• Duitsland: (T)      Weissbirke
• Frankrijk: (N)      Bouleau verruqueux

 

2.5.2 Verspreiding

• Natuurlijke verspreiding: (T) Europa tot Noordelijk Scandinavië, Siberië tot 63-65° N.B. In het zomergroene loofhoutbos en het altijd groene naaldhoutbos.
• Verticale verspreiding: (T) Meer in de vlakte dan in de bergen. Het is de meest bekende Europese soort; hij wordt het meest in onze bossen aangetroffen.
• Kunstmatige verspreiding: (T) Berkenbos ontstaat vooral onder invloed van grootschalige bosvernietiging, zoals kaalkap, brand en storm. Wordt in jonge opstanden vaak als onkruid beschouwd. Slanke boom die 70-80 jaar, soms 100-150 jaar, oud kan worden. Het is een pionier, die een geringe weerstand tegen beschadiging en een gering regeneratievermogen heeft. Hij heeft een snelle jeugdgroei. In een menging met grove den of eik ‘vegen’.

 

2.5.3 Kenmerken / Eigenschappen

• Habitus: (T) Vrij open kroon, stam meestal recht. Model van Roux.
• Kroon: (T) Open kroon en zeer lichte opstanden, waardoor veel verwildering op de bodem.
• Loof: (T) Verteert redelijk. Op zure gronden matig.
• Stam: (T) In optimum recht, op vele plaatsen door slechte groeicondities slecht. In Noord- en Noordoost-Europa bereikt de boom een hoogte van 35-40 mtr. Witte bast, afgestoten in papierdunne dwarslopende grote schilfers. Langzame overgroeiing van wonden.
• Wortelstelsel: (T) Veel wortelvergroeiingen. Vlakwortelaar met een groot aanpassingsvermogen aan de vochttoestand van de bodem. Vele endotrofe mycorrhizasoorten o.a. berkenboleet.
• Lichtbehoefte: (T) Uitgesproken lichthoutsoort, die alleen zonnebladeren vormt en geen typische schaduwbladeren. Loopt vroeg in het voorjaar uit.

 

2.5.4 Klimaat

• Algemeen: (T) Klimaatvaag. Stelt lage eisen zowel horizontaal als vertikaal.
• Temperatuur: (T) Eist wat meer warmte dan B. pubescens. Is niet gevoelig voor nachtvorst. Kan goed tegen lage temperatuur.
• Zon: (T) Geen problemen, zeer goed tegen bezonning bestand.
• Wind: (T) Verdraagt wind goed, maar wordt op natte grond makkelijk omgeworpen.
• Neerslag: (T) Verdraagt beter droogte dan B. pubescens. Gevoelig voor sneeuw- en ijzeldruk. Verdraagt echter zoute zeewind matig.
• Bliksem: (T) Weinig gevaarlijk.
• Luchtverontreiniging: (T) Is gevoelig voor schadelijke stoffen.

 

2.5.5 Bodem

• Algemeen: (T) Bodemvaag. Verdraagt lage bodemvochtigheid en minerale armoede; optimum echter op rijke, vochthoudende grond. De berk is over het algemeen een soort van de armere, drogere gronden, doordat hij uit zijn optimum wordt verdrongen door betere groeiers.
• Diepgrondigheid: (T) Eist geen diep open grond. Niet op klei- en leemgronden.
• PH: (T) > 4½.
• P: (N) Geen gegevens.
• Bodemvruchtbaarheid: (N) Geen gegevens.
• Strooiselvertering: (T) Matig.
• Vocht: (T) Lage eisen. Goed droogte resistent.

 

2.5.6 Vermeerdering

• Bloei: (T) Elk jaar; windbestuiving. Maart/april. Heeft vrij regelmatig (bijna elk jaar) zaadjaren.
• Vrucht: (T) Zeer kleine zaden die makkelijk door de wind verspreid worden.
• Voortplanting: (N) Door zaad in oktober of in maart/april uitgezaaid. Bij voorkeur in maart op sneeuw zaaien en afdekken met uitgestrooid zand.
• Kiemplant: (N) De kiemplant verschijnt bij voorjaarszaai na 4 à 5 weken boven de grond; zaadlobben komen boven de grond. 1-2 kg zaad per are geeft 300-400 planten per m².
• Oogst: (N) Plukken of afstropen in juli/augustus.
• Bewaring: (N) Geen gegevens.
• Zaad: (N) 1 hl zaad met vruchtschubjes weegt 7-9 kg; per kg 1.500.000-2.000.000 zaden.
• Kiemkracht: (N) 15-20% na voorkiemen door 24 uur in water te weken.
• Kwekerij bijzonderheden: (N) Geen gegevens.

 

2.5.7 Beheer

• Aanplant: (T) Een belangrijke bosboom voor Noordoost-Europa; Finland, Rusland, Scandinavië. Een pionier op kale terreinen tot 600 mbz. In Imbosch 15-20 ha berk aan één stuk. Goed voor brandsingels in West-Europa. Maar lichthoutsoort: het vuur kan door het dorre gras in het voorjaar over de bodem doorlopen. Wordt alleen bij bebossing van landbouwgronden geplant. In het overige bos komt de berk spontaan in grote getallen op.
• Menging: (T) In natuurlijke verjonging met grove den en zomereik kan berk eenvoudig gaan domineren. In de dichte fase kan groepsgewijs ontmengen een oplossing bieden. Bijmenging van berk is gunstig voor stabiliteit, strooiselvertering (bij menging met naaldbomen) en verhoogd de ecologische waarden.
• Dunning: (T) Na omslagpunt sterk dunnen. Kroon heeft zeer veel licht nodig. Zelfs in vrije stand natuurlijke takafstoting.
• Natuurlijke verjonging: (T) Verjongt erg gemakkelijk Soms wat te gemakkelijk waardoor het aandeel berk in een natuurlijke verjonging te hoog wordt. Moment van verjonging is erg belangrijk. Indien een laag aandeel berk wenselijk is kap en bodemverwonding in december/januari (na de zaadval van de berk; berk loopt dan een jaar achter).
• Snoei: (N) Erg gevoelig voor bloeden in het voorjaar. Snoei direct na de bladval in oktober/november.
• Natuurlijke menghoutsoorten: (T) Groveden, fijnspar en trilpopulier. In NL Berken-Zomereikenbos (droog en vochtig).
• Bedrijfsvorm: (T) Opgaand bos verjongt door middel van groepsgewijze uitkap.

 

2.5.8 Houtproductie

• Algemeen: (T) Elastisch; tamelijk hart en sterk, niet duurzaam. In Zweden hoger gewaardeerd dan dat van Betula pubescens.
• Gebruik: (T) Duurzaamheidsklasse V. Goed brand- en schilhout; meubels, speelgoed, huishoudelijke artikelen (firma in de Achterhoek) enz. Straatbezems uit twijghout.
• Groeisnelheid: (T) Berk groeit vooral in de jeugd zeer snel.
• Beschadigingen: (N) Geeft veel bloedingssap in het voorjaar bij verwonding, omdat berk zeer vroeg in het voorjaar werkt (berkenhaarwater / berkenwijn).
• Herstel: (N) Wonden overgroeien snel.

 

2.5.9 Ziekten en plagen

• Plagen: (N) Groot aantal insecten, echter gering aantal schadelijke. "Birds eye" berk door aantasting kevers, mooi om te gebruiken als fineer.
• Ziekten: (N) Heksenbezems door Taphrina betulina. Vervuren van onderste deel van oude stammen door Polyporus betulinus.

 

2.5.10 Opmerkingen

Vormt stronkopslag.

In Scandinavië wordt geselecteerd op masuurberk = hout met gevlamde uileveerachtige tekening; gaat gepaard met een knobbelige stam.

Voorts ijsberk, een zeer gladde stam. Ook selectie in het West-Europese klimatologische ras voor verbetering van de stamvorm.

 

2.5.11 Literatuur

• Wijdeven, S.M.J., 2000: Groei van ongelijkjarige mengingen van grove den en berk op arme zandgronden : resultaten van metingen in 22 opstanden op de Veluwe en de Sallandse Heuvelrug. Te vinden in de universiteitsbibliotheek "De Haaff" droevendaalsesteeg 3 in Wageningen (Boekcode 32/476(014), ALTERRA-rapport, ISSN 1566-7197 ; 014).
• Cieremans, H.M., 1999: Inlandse berk: fysisch-mechanische houteigenschappen, de relatie met teelt & toepassing als vloerhout. Te vinden in de universiteitsbibliotheek "De Haaff" droevendaalsesteeg 3 in wageningen (Boekcode Arb/Scrip ; S1848).

 

2.6    Betula pubescens ‘Ehrh’

 

2.6.1 Naam

• Nederland: (T)    Zachtharige berk
• Engeland: (T)      Pubescent birch
• Duitsland: (T)      Moorbirke, Besenbirke, Haarbirke
• Frankrijk: (N)      Bouleau pubescent

 

2.6.2 Verspreiding

• Natuurlijke verspreiding: (T) Kleiner gebied dan pendula, Europa ten noorden van de Alpen en de Karpathen tot in Noord-Scandinavië; in het noorden tot boomgrens. In NL Berkenbroek (PNV 5).
• Verticale verspreiding: (T) Tot alpine boomgrens.
• Kunstmatige verspreiding: (T) Geen gegevens.

 

2.6.3 Kenmerken / Eigenschappen

• Habitus: (T) Stuggere bouw en zwaardere takken dan B. pendula; jonge twijgen zijn behaard, nooit wratjes. Model van Roux. Lichthoutsoort; vroeg uitlopend.
• Kroon: (T) Open kroon, die veel licht doorlaat. Sterke vergrassing of struiklaag.
• Loof: (T) Verteert redelijk. Op zure bodems slecht.
• Stam: (T) Vaak recht.
• Wortelstelsel: (T) Veel vergroeiingen; vlakwortelaar; endotrofe mycorrhiza.
• Lichtbehoefte: (T) Zeer veel licht nodig: echte lichtboomsoort.

 

2.6.4 Klimaat

• Algemeen: (T) Klimaatvaag.
• Temperatuur: (T) Geen gegevens.
• Zon: (T) Geen invloed.
• Wind: (T) Over het algemeen niet windgevoelig. Wel indien hoge grondwaterstand (PNV Berkenbroek).
• Neerslag: (T) Geen invloed. Kan tegen voortdurende hoge grondwaterstand.
• Bliksem: (T) Geen gegevens.
• Luchtverontreiniging: (T) Geen gegevens.

 

2.6.5 Bodem

• Algemeen: (T) Grote tolerantie t.a.v. vocht; op hoogveen en moerasgronden. In verlanding na els aan bod. Groeit ook op moerassige grond. Optimum op vrij rijke, vochthoudende grond.
• Diepgrondigheid: (T) Hartwortelsysteem. Kan diep wortelen, maar op natuurlijke groeiplaats oppervlakkige beworteling.
• PH: (T) PH vaag, zowel op klei als op zand.
• P: (N) Geen gegevens.
• Bodemvruchtbaarheid: (N) Groeit goed op rijke bodem, maar handhaaft zich ook op arme.
• Strooiselvertering: (T) Over het algemeen goed. Om zure bodems matig (ruwe humus).
• Vocht: (N) Verdraagt hoog grondwater, maar is ook bestand tegen vochtstress.

 

2.6.6 Vermeerdering

• Bloei: (T) Bloeit in april. Bijna jaarlijks zaadjaar.
• Vruchtdracht: (T) Geen gegevens.
• Voortplanting: (N) Zaad rijp in het najaar (augustus/september).
• Kiemplant: (N) Geen gegevens.
• Oogst: (N) Geen gegevens.
• Bewaring: (N) Geen gegevens.
• Zaad: (N) Geen gegevens.
• Kiemkracht: (N) Geen gegevens.
• Kwekerij bijzonderheden: (N) Wordt bijna niet gekweekt. Alleen voor bosaanleg op landbouwgronden.

 

2.6.7 Beheer

• Aanplant: (T) Op alle grondsoorten. Liever in het najaar verplanten i.v.m. bloeden in het voorjaar (beschadiging bij overplanten).
• Menging: (T) Snelle jeugdgroei.
• Dunning: (T) Na omslagpunt sterk en regelmatig dunnen. Kroon heeft zeer veel licht nodig. Zelfs in vrije stand natuurlijke takafstoting.
• Natuurlijke verjonging: (T) Gaat eenvoudig. Wel minerale bodem noodzakelijk.
• Snoei: (N) Niet in het voorjaar vanwege bloeden.
• Natuurlijke menghoutsoorten: (T) Eikenwilgen-bos, arm en vochtig milieu.
• Bedrijfsvorm: (T) In menging met grove den en eik. Bij aanleg groepsgewijs. Altijd als bijmenging nooit als hoofdboomsoort.

 

2.6.8 Houtproductie

• Algemeen: (T) Weinig duurzaam.
• Gebruik: (T) Duurzaamheidsklasse V. Als ruwe berk.
• Groeisnelheid: (T) Zeer snelle jeugdgroei.
• Beschadigingen: (N) Gevoelig voor vorstscheuren.
• Herstel: (N) Wonden overgroeien snel.

2.6.9 Ziekten en plagen

• Plagen: (N) Ongevoelig.
• Ziekten: (N) Ongevoelig.

 

2.6.10 Opmerkingen

Vormt stronkopslag, maar slecht.

 

2.6.11 Literatuur

• Burg, J. van den, 1995: De groei van de berk in Nederland. Te vinden in de universiteitsbibliotheek "De Haaff" droevendaalsesteeg 3 in Wageningen (Boekcode 35/906(175), Alterrarapport ISSN 0928-6888 ; 175).
• Fontaine, F.J., 1994: Het geslacht Betula: de berk. Te vinden in de universiteitsbibliotheek "De Haaff" droevendaalsesteeg 3 in Wageningen (Boekcode Arb/Serie ; Boomspiegel.10).

 

2.7 Carpinus betulus L. Fam. Betulaceae

 

2.7.1 Naam

• Nederland: (T)    Haagbeuk
• Engeland: (T)      Hornbeam
• Duitsland: (T)      Hainbuche
• Frankrijk: (T)      Charme

 

2.7.2 Verspreiding

• Natuurlijke verspreiding: (T) Geen gegevens.
• Verticale verspreiding: (T) Gaat in het oosten iets verder dan beuk. Weinig in ons land. Tot 700 mbz.
• Kunstmatige verspreiding: (T) Weinig als bosboom ingezet. Vooral begeleidende soort.

 

2.7.3 Kenmerken / Eigenschappen

• Habitus: (T) Model van Troll.
• Kroon: (T) Dichte, gesloten kroon.
• Loof: (T) Verteert goed.
• Stam: (T) Meestal recht, met kenmerkend ‘netpatroon’.
• Wortelstelsel: (T) Vlakwortelaar; geen penwortel en zijwortels niet diepgaand.
• Lichtbehoefte: (T) Schaduwboomsoort. Verdraagt zeer veel schaduw.

 

2.7.4 Klimaat

• Algemeen: (T) Iets continentaal, maar overigens klimaatvaag. Graag op warme hellingen.
• Temperatuur: (T) Middelmatige tot hogere eisen aan warmte; is gevoelig voor strenge wintervorst. Weinig gevoelig voor vroege en late nachtvorst.
• Zon: (T) Gevoelig voor zonnebrand.
• Wind: (T) Ongevoelig.
• Neerslag: (T) Geen gegevens.
• Bliksem: (T) Geen gegevens.
• Luchtverontreiniging: (T) Geen gegevens.

 

2.7.5 Bodem

• Algemeen: (T) Op de betere gronden, löss, lemig zand, leem, meestal op oudere bodems.
• Diepgrondigheid: (T) Eist geen diep open grond.
• PH: (T) > 4½.
• P: (N) > 50.
• Bodemvruchtbaarheid: (N) arm aan lignine, C/N 23
• Strooiselvertering: (T) Goed;.
• Vocht: (T) Is vrij gevoelig voor droogte.

 

2.7.6 Vermeerdering

• Bloei: (T) Elk jaar; windbestuiving. April/mei tijdens bladontluiking.
• Vrucht: (T) Geen gegevens.
• Voortplanting: (N) Uit zaad in het najaar of in het voorjaar na de vorst. (Bij natuurlijke rijping ligt het zaad gewoonlijk 1 jaar over.)
• Kiemplant: (N) Geen gegevens.
• Oogst: (N) Fysiologisch rijp oogsten; dit is in september ± 1 maand vóór effectief rijp zijn.
• Bewaring: (N) Bij oogst van effectief rijp zaad 1 jaar laten overliggen. Stratificeren is nodig bij groen = fysiologisch rijp geoogst zaad; bij effectief rijp geoogst 1 jaar langer stratificeren
• Zaad: (N) 1 kg bevat 20.000-30.000 zaden.
• Kiemkracht: (N) Geen gegevens.
• Kwekerij bijzonderheden: (N) 15 kg per are uitzaaien.

 

2.7.7 Beheer

• Aanplant: (T) In het Querceto-carpinetum op de betere leemachtige gronden. Eigenlijk een verzorgende soort zowel voor de hoofdboomsoort als voor de bodem. Ook veel variëteiten (sier-), bijvoorbeeld fastigiate vorm - straatboom.
• Menging: (T) Met berk in vorstgaten in het West-Duitse beukengebied.
• Dunning: (T) Geen gegevens.
• Natuurlijke verjonging: (T) Geen gegevens.
• Snoei: (N) Geen gegevens.
• Natuurlijke menghoutsoorten: (T) Eik, es, esdoorn, iep, linde.
• Bedrijfsvorm: (T) In middenbos veel voorkomend.

 

2.7.8 Houtproductie

• Algemeen: (T) Weinig duurzaam, maar taai, hard en zwaar; splintert niet, slijt weinig. Grijswit (beuk is meer roodachtig).
• Gebruik: (T) Duurzaamheidsklasse II/III. Goed brandhout; tanden van kamraderen, spaken, tanden van eggen etc.
• Groeisnelheid: (T) Geen gegevens.
• Beschadigingen: (N) Door weinig schorsvorming gevoelig voor zonnebrand
• Herstel: (N) Geen gegevens.

 

2.7.9 Ziekten en plagen

• Plagen: (N) Vrijwel onbekend.
• Ziekten: (N) Bevreten door huisdieren en wild. Insectenplagen zijn onbekend.

 

2.7.10 Opmerkingen

Vormt stronkopslag. Helemaal goed regeneratievermogen: hagen (naam!)

Hij bezit een groot uitstoelingsvermogen, daarom ook veel gebruikt in heggen, waarbij 5 planten per mtr wordt gezet.

In het Oost-Amerikaanse loofhoutgebied komt voor Carpinus caroliniana Walt, die zeer veel op onze haagbeuk gelijkt en struikvormig is.

In Japan en Noordoost-Azië Carpinus cordata Bl. In Japan Carpinus japonica Bl. Geen van deze soorten heeft bosbouwkundige betekenis.

Evenmin: Ostrya carpinifolia Scop. Hopbeuk. Mediterrane soort, hier wel eens aangeplant. Ostrya virginiana (Mill.) K. Koch. Uit Centraal- en Oost-Amerika.

 

2.7.11 Literatuur

• Fontaine, F.J., 1985: Het geslacht Carpinus : de haagbeuk. Te vinden in de universiteitsbibliotheek "De Haaff" droevendaalsesteeg 3 in Wageningen (Boekcode Arb/Serie ; Boomspiegel.02).

 

 

3 Fagaceae

 

3.1 Castanea sativa ‘Mill.’ Fam. Fagaceae

 

3.1.1 Naam

• Nederland: (T)    Tamme kastanje
• Engeland: (T)      Spanish Chestnut
• Duitsland: (T)      Edelkastanie
• Frankrijk: (N)      Chataignier

 

3.1.2 Verspreiding

• Natuurlijke verspreiding: (T) Middellandse zeegebied: Zuid-Europa, Noord-Afrika, Kaukasus; warmere deel van winterkale loofhoutbos.
• Verticale verspreiding: (T) Rivierdalen, meeroevers. Zonnige hellingen van 400-800 mbz.
• Kunstmatige verspreiding: (T) Reeds lang geleden als vruchtboom ingevoerd in noordelijke landen.

 

3.1.3 Kenmerken / Eigenschappen

• Habitus: (T) In vrijstand en als overstaander in het middenbos een brede kroon, grove takken, groot blad.
• Kroon: (T) Geen gegevens.
• Loof: (T) Geen gegevens.
• Stam: (T) De jonge boom heeft een gladde bruine bast, later een grijsbruine schors.
• Wortelstelsel: (T) Diep wortelend met penwortel (in jeugd) en diepgaande zijwortels
• Lichtbehoefte: (T) Schaduwhoutsoort, die meer schaduw verdraagt dan eik en minder dan beuk.

 

3.1.4 Klimaat

• Algemeen: (T) Warm gematigde temperatuur is belangrijk; minstens een vegetatieperiode van 180 dagen; maritiem; hoge regenval, minstens 1.000 mm (rel.); warme zomer, milde herfst, geen late vorst. Overgangsgebied Mediterraan (Hardloofbos) naar zomergroen loofbos
• Temperatuur: (T) Geen gegevens.
• Zon: (T) Ongevoelig.
• Wind: (T) Ongevoelig; geschikt voor onderplanting in windmantel.
• Neerslag: (T) Geen gegevens.
• Bliksem: (T) Geen gegevens.
• Luchtverontreiniging: (T) Geen gegevens.

 

3.1.5 Bodem

• Algemeen: (T) Goede, open, frisse bodem met vrij veel vocht. Lichtere, diepe, goed doorlatende gronden, niet op kalkgrond. Ongeveer dezelfde eisen als eik.
• Diepgrondigheid: (T) Geen gegevens.
• PH: (T) > 4½.
• P: (N) Geen gegevens.
• Bodemvruchtbaarheid: (N) Eist veel K en weinig Ca.
• Strooiselvertering: (T) Uitstekend verterend strooisel
• Vocht: (T) Geen gegevens.

 

3.1.6 Vermeerdering

• Bloei: (T) Vaak elk jaar; windbestuiving. Juni/juli lang na het uitlopen van de bladeren en bij een temperatuur van minstens 15-18° Celsius. Zelf steriel.
• Vrucht: (T) Zaadjaren wisselvallig, sterk afhankelijk van zomerwarmte.
• Voortplanting: (N) Uit zaad in najaar of vroege voorjaar (februari) uitgezaaid.
• Kiemplant: (N) Verschijnt 8 weken na het uitzaaien boven de grond.
• Oogst: (N) Midden oktober d.m.v. schudden en rapen.
• Bewaring: (N) Luchtig uitgespreid buiten of in kelder; bij vorst afdekken.
• Zaad: (N) Rijp in september/oktober in zelfde jaar als bloei; eist in oktober nog een temperatuur van 14° Celsius (rel.). 1 hl vers zaad = 70 kg; dit is in het voorjaar 50-60 kg. Per kg 140-200 zaden.
• Kiemkracht: (N) 50-60%.
• Kwekerij bijzonderheden: (N) Zaaidichtheid 80-100 kg per are; levert 70-100 planten per m². Voor het telen van heesters eenmaal bij de grond afzetten en daarna krachtigst groeiende scheut aanhouden.

 

3.1.7 Beheer

• Aanplant: (T) Op relatief warme plaatsen; in Nederland is er groot gevaar voor voorjaarsvorst (late vorst). Bij voorkeur op oude bosgrond. Plantsoen 1 jaar op het zaaibed, daar anders de penwortel te groot wordt. 1,50 x 1,50 mtr voor hakhout in Engeland. Als vruchtboom 10-20 meter afstand tussen de bomen.
• Menging: (T) Tamme kastanjes als hakhout en eik als overstaander (middenbos) is veel beter dan tamme kastanje als hakhout en tamme kastanje als overstaander wegens de zeer brede kroon van de tamme kastanje.
• Dunning: (T) Als het omslagpunt bereikt is regelmatig dunnen. Zeer groeikrachtig.
• Natuurlijke verjonging: (T) Verjongt over het algemeen goed. Soms te goed (plaagvormend).
• Snoei: (N) Zeer goed bestand tegen snoei. Veel als hakhout (Frankrijk).
• Natuurlijke menghoutsoorten: (T) Geen gegevens.
• Bedrijfsvorm: (T) Hakhout (in Engeland in 12-16 jaar omloop en in Zuidwest-Frankrijk in een 18-25 jaar omloop) met overstaanders. Voorts als vruchtboom.

 

3.1.8 Houtproductie

• Algemeen: (T) Bruine kern met weinig spint; zeer sterk, hard, elastisch, duurzaam; in het hout veel looistof 9-11%.
• Gebruik: (T) Duurzaamheidsklasse II. In alle leeftijdsklassen een bruikbaar product: hoepels en duigen voor vaten, palen (voor stutten in wijnbouw); vloeren; houtskool; bouw- en meubelhout. Paalhout dat zonder verduurzaming tot 15 jaar staat.
• Groeisnelheid: (T) Groeit zeer snel, vergelijkbaar met Amerikaanse eik.
• Beschadigingen: (N) Vorstscheuren. Vaak ook last van losringigheid.
• Herstel: (N) Hersteld zeer goed na beschadiging of afzetten.

 

3.1.9 Ziekten en plagen

• Plagen: (N) Weinig insectenschade; konijnen, hazen (mensen).
• Ziekten: (N)

-Phytphthora cambivora = inktziekte (zware verkleuring van het cambium).

-Endothia parasitica (chestnut blight = kastanje kanker) bedreigen de cultuur.

 

3.1.10 Opmerkingen

Vormt stronkopslag.

In Italië, het centrum van het Castanetum, is de tamme kastanje een belangrijke bosboom; ± 1/6 van de bosoppervlakte was/is tamme kastanje; hij levert daar ca. 1/5 van de totale houtproductie en veel vruchten.

Selectie vindt plaats op productie van vruchten en op resistentie tegen kanker. De kanker is uit Azië via Amerika in 1938 in Italië gekomen. De kanker komt ook voor op wintereik en Q. ilex. Trachten bastaarden te maken met resistente Chinese (C. molissima) en Japanse (C. crenata) soort. Op de hellingen van de Etna moet een (holle) kastanje staan met een omvang van 53 meter. Het geslacht Castanea is betrekkelijk arm aan soorten.

 

3.1.11 Literatuur

• Straaten, G. van, 2000: Ziekten en plagen in tamme kastanje in Nederland : verslag van een stage bij de Stichting Robinia. Te vinden in de universiteitsbibliotheek "De Haaff" droevendaalsesteeg 3 in Wageningen (Boekcode Arb/Prv ; Pv1242).
• Burg, J. van den, 1998: Groeiplaatseisen van enkele loofboomsoorten : tamme kastanje, noot, boskers, robinia en bergesdoorn : een verkenning. Te vinden in de universiteitsbibliotheek "De Haaff" droevendaalsesteeg 3 in Wageningen (Boekcode 35/906(348), Alterra-rapport ISSN 0928-6888 ; 348).

Peeters, J.P. ; Berg, C.A. van den ; Oosterbaan, A., 1995: De groei van tamme kastanje (Castanea sativa) in Nederland. Te vinden in de universiteitsbibliotheek "De Haaff" droevendaalsesteeg 3 in Wageningen (Boekcode: 35/906(197), Alterra rapport ISSN 0928-6888 ; 197).

 

3.2 Fagus sylvatica L. Fam. Fagaceae

 

3.2.1 Naam

• Nederland: (T)    Gewone of inlandse beuk
• Engeland: (T)      European common beech
• Duitsland: (T)      Rotbuche, Gemeine Buche, Echte Buche
• Frankrijk: (N)      Hêtre commun

 

3.2.2 Verspreiding

• Natuurlijke verspreiding: (T) Midden- en West-Europa in loofverliezende loofhoutbos; Zuid-Zweden tot mediterrane gebergte en van Engeland tot de Balkan en Rusland. (Niet ver naar het oosten; verder oostwaarts F. oriëntalis.) Zou in Engeland kunstmatig zijn volgens Jonker.
• Verticale verspreiding: (T) Laagvlakte in middengebergte 0 mbz in Balticum en tot 1.200 mbz in Frankrijk. Optimum in middengebergte van Frankrijk en Duitsland.
• Kunstmatige verspreiding: (T) Noord-Engeland, Schotland.

 

3.2.3 Kenmerken / Eigenschappen

• Habitus: (T) Kan 250-300 jaar oud worden en 80-100 cm diameter bereiken. Op kalkrijke grond slanke groei en gladde bast. Een zeer plastische boomsoort, d.w.z. na (te) laat dunnen, vergroot hij zijn kroon nog weer. De jeugdgroei is langzaam, maar de groei houdt lang aan; de grootste lengtegroei valt tussen 10 en 40 jaar. Het einde van de lengtegroei ligt bij 100 jaar.
• Kroon: (T) Zeer plastisch; kan ook nog op latere leeftijd zijn kroon vergroten. Model van Troll. Dichte kroon.
• Loof: (T) Geen gegevens.
• Stam: (T) Groeit krom bij eenzijdig licht. Aanwas culmineert laat; aanwas houdt lang aan en daalt maar langzaam. Stamreiniging is goed, mits de verzorging er op ingesteld is; geen snoei. Bast is dun, glad en grijs gedurende het gehele leven.
• Wortelstelsel: (T) Hartwortels dicht, grote O₂-behoefte. Eerst even een penwortel. Zeer gevoelig voor hoog grondwater. Endotrofe mycorrhiza.
• Lichtbehoefte: (T) Schaduwhoutsoort; onderstandige beuk vertoont mooie bladmozaïek.

 

3.2.4 Klimaat

• Algemeen: (T) Vrij zachte winter en matig warme neerslagrijke zomer: maritiem tot gematigd continentaal.
• Temperatuur: (T) Stelt horizontaal gezien in het vlakke land lage eisen aan warmte, verticaal gezien de bergen ingaande middelmatige eisen aan warmte. Zeer gevoelig in de jeugd voor voorjaarsnachtvorst; daarom in de bergen, waar minder nachtvorstgevaar is, ruimere mogelijkheden dan in de vlakte.
• Zon: (T) Beuk is gevoelig voor zonnebrand.
• Wind: (T) Geen gegevens.
• Neerslag: (T) Stelt vrij hoge eisen aan de luchtvochtigheid. Kan transpiratie slecht regelen. De eisen van de beuk zijn minder hoog dan die van de fijnspar. Van februari tot mei graag een luchtvochtigheid van 65%.
• Bliksem: (T) Weinig gevoelig.
• Luchtverontreiniging: (T) Gevoelig.

 

3.2.5 Bodem

• Algemeen: (T) Optimum op voedingsstoffenrijke bodem, vochtige noord- en westhellingen, kalkrijk, humusrijk; leem + vocht. Maar verdraagt arme grond. Niet op zware klei, niet op droog zand.
• Diepgrondigheid: (T) Geen gegevens.
• PH: (T) > 4½; niet op zure grond.
• P: (N) >50.
• Bodemvruchtbaarheid: (N) Kan in warmere gebieden op kalkarme gronden groeien. Is kalkminnend. Overigens middelmatige eisen aan bodemvruchtbaarheid
• Strooiselvertering: (T) Slecht vooral op kalkarme gronden. Het C/N getal is hoog; voorts hoog ligninegehalte en laag gehalte aan in water oplosbare stoffen. Op kalkgronden goede vertering.
• Vocht: (T) Ontwatering op 80-100 cm; in geen geval hoog grondwater. Zeer gevoelig voor droogte; overigens middelmatig tot hoog en bijvoorbeeld hogere eisen dan haagbeuk

 

3.2.6 Vermeerdering

• Bloei: (T) Zelf steriel; windbestuiver; elke 5-8 jaar. Soms een rijke oogst. Bij zeer droog weer vroegtijdige afval. In april/mei tijdens het ontluiken van de bladeren.
• Vruchtdracht: (T) Zaad rijp in september/oktober in jaar van bloei; zaad valt in het najaar.
• Voortplanting: (N) Door middel van zaad in najaar of 2^e helft april. 125 à 150 kg/ha bij volle bezaaiing; 50-100 kg als bijmenging.
• Kiemplant: (N) Verschijnt 4 weken na zaaiing boven de grond. Zaadlobben komen boven de grond. Wordt door vele gevaren bedreigd: muizen, wild, schimmels, nachtvorst, hagel.
• Oogst: (N) In oktober door opvegen en zeven.
• Bewaring: (N) Bovengronds in kuilen; het is olierijk zaad dat niet gemakkelijk bevriest, maar wel gemakkelijk gaat broeien.
• Zaad: (N) 1 hl weegt in het najaar 50-55 kg, in het voorjaar 40-45 kg. Per kg 4.000-5.000 zaden.
• Kiemkracht: (N) 75-85%. Kan gedurende 2 à 3 jaar behouden blijven door bewaren bij -4° Celsius.
• Kwekerij bijzonderheden: (N) 40 kg zaad per are; dit levert 400 planten per m². Na 1 jaar verspenen.

 

3.2.7 Beheer

• Aanplant: (T) In drogere gebieden op de noord- en westhellingen; bij hogere vochtigheid op de zuidhellingen.
• Menging: (T) Eist gedurende de jeugd beschutting. Wordt veel in menging gebruikt bijvoorbeeld beuk/zilverden in Middengebergte; beuk/fijnspar hoger in het gebergte; beuk/fijnspar/zilverden in uitkapbos Beieren en Zwitserland. Beuk en eik in Spessart en elders.
• Dunning: (T) Methode Schädelin/Leibundgut. Protzen vroeg verwijderen d.w.z. tussen 15 en 30 jaar. Hoogdunning vroeg beginnen en intensief uitvoeren; dit geeft goede houtkwaliteit en groot volume. Bij het ouder worden van de opstand moet het S% iets stijgen (19-22%). Draaigroei vertonende bomen steeds verwijderen. Lichtingsaanwas wordt na vrijstelling van de kroon verkregen.
• Natuurlijke verjonging: (T) Veelal in schermkap over grote oppervlakte of in zomen, mits voldoende zaad (zaadjaren spaarzaam!) en goed kiembed en geen muizen, duiven en wild! Daarom op vele gronden moeilijk natuurlijke verjonging.

Vaak gaat dit zo: Als er veel bloemknoppen zijn, gaat men de opstand lichten. Komt er zaad, dan kan de verjonging slagen. Komt er geen zaad, doordat de zaadvorming mislukt, dan ontstaat er verwildering, als er na idem zoveel jaar weer zaad gevormd wordt, krijgt men geen verjonging door het onkruid.

• Snoei: (N) Beuk behoeft niet te worden gesnoeid; bovendien grote kans op inrotten van snoeiwonden van levende takken.
• Natuurlijke menghoutsoorten: (T) Alle loofboomsoorten plus Picea abies en Abies alba.
• Bedrijfsvorm: (T) Opgaand bos in schermkap wordt veel toegepast.

 

3.2.8 Houtproductie

• Algemeen: (T) (Vrij)hard, kortvezelig, buigvast, drukvast, goed bewerkbaar, buigbaar, weinig duurzaam, zeer brandbaar, vrij zwaar (s.g. 0,70); goed impregneerbaar. Geen gekleurde kern, soms roodachtige schijnkern. Als nat gestoomd. kun je het hout buigen (Weense stoelen). Bros hout - breuk bij storm.
• Gebruik: (T) Duurzaamheidsklasse V. Goede gebruikswaarde; dwarsliggers 40% en brandhout 60% bij exploitatie. Ook zeer geschikt voor parket en drempels (zeer hard hout).
• Groeisnelheid: (T) Eerste boniteit heeft op 140 jarige leeftijd een gemiddelde aanwas van 9 m³/j/ha. Bij exploitatie altijd veel brandhout.
• Beschadigingen: (N) Windbreuk (bros hout), vorstscheuren, vorstkern, rode kern (afhankelijk van de leeftijd), zonnebrand, nachtvorst.
• Herstel: (N) Hersteld niet eenvoudig. Loopt na afzetten meestal niet meer uit.

 

3.2.9 Ziekten en plagen

• Plagen: (N) Cryptococcus fagi = beukenwolluis. Meikevers, snuitkevers en rupsen, beukenspringkever; wild, huisdieren.
• Ziekten: (N)

-Armillaria mellea; kapvlakte van beukenbos is er zwaar mee besmet.

-Nectria ditissima = kanker.

-Phytophthora cactorum = omvalziekte kiemplanten.

-Rode kern in het hout.

 

3.2.10 Opmerkingen

In Duitsland genoemd: "Die Mutter des Waldes" maar dat gaat alleen op voor kalkhoudende grond.

Vormt heel weinig en slecht stronkopslag.

Draaigroei en gaffelvorming zijn waarschijnlijk erfelijk bepaald. Bruine beuk wordt vegetatief voortgeplant en is als laanboom bijzonder gezocht. Ook door zaad van bruine beuken; ± 30% weer bruin. Wil men de meest diepbruine dan altijd vegetatief vermeerderen. Het geslacht Fagus is arm aan soorten, totaal 8 waarvan 3 in Europa. F. sylvatica, F. oriëntalis, F. taurica.

 

3.2.11 Literatuur

• Jorritsma, I.T.M., 2001: Opkomst en ondergang van de beuk : een modelstudie naar de effecten van beheer op bosontwikkeling en functievervulling. Te vinden in de universiteitsbibliotheek "De Haaff" droevendaalsesteeg 3 in wageningen (Boekcode 32/476(273), Alterra rapport ISSN 1566-7197 ; 273).
• Kranenborg, K.G. ; Vries, S.M.G. de, 2001: Internationaal herkomstonderzoek beuk in Nederland. Te vinden in de universiteitsbibliotheek "De Haaff" droevendaalsesteeg 3 in wageningen (Boekcode 32/476(286), Alterra rapport ISSN 1566-7197 ; 286).
• Koning, A. ; Kooper, K. ; Plaatzer, F., 2001: 'Licht op natuurlijke verjonging': een onderzoek naar de invloed van de lichtingsgraad op de natuurlijke verjonging van beuk en wintereik. Te vinden in de mediatheek van de Hogeschool Larenstein (code: verslagen ; BN 2001-34).
• Burg, J. van den, 1997: Groei en groeiplaats van de beuk in Nederland. Te vinden in de universiteitsbibliotheek "De Haaff" droevendaalsesteeg 3 in wageningen (Boekcode 35/906(303), Alterra rapport ISSN 0928-6888 ; 303).

 

3.3 Determinatietabel Quercus

1

• Zomerkenmerken…………………………………………….………………………….Ga naar 1
• Winterkenmerken..………………………………………………………………………Ga naar 7

 

2

• Bladlobben stomp of spits…………………………..……………………………….Ga naar 3
• Bladlobben toegespits en genaald………………………………………………..Ga naar 6

 

3

• Bladen ovaal, bladsteel 1-2 cm lang, knop

         omgeven door priemvormige slippen……………….…………………………….Quercus cerris

• Bladen met de grootste breedte boven het midden,

         knop niet aldus…………………………………………………………………………..Ga naar 4

 

4

• Bladsteel vrij lang, 1-3 cm, bladvoet wigvormig……………………………..Quercus petraea
• Bladsteel korter, bladvoet min of meer geoord………………………………Ga naar 5

 

5

• Bladen met 9 tot 13 lobben; bladonderzijde vrijwel kaal………………….Quercus robur
• Bladen met 17 tot 23 lobben; bladonderzijde dicht behaard…………….Quercus frainetta

 

6

• Bladen onregelmatig gelobd, tot ca. halverwege

         de middennerf ingesneden…………………………………………………………..Quercus rubra

• Bladen regelmatig gelobd, bijna tot de middennerf ingesneden……….Quercus palustris

 

7

• Knoppen omgeven door slipvormige steunbladen

         (soms alleen de eindknop)…………………………………………………………….Ga naar 8

• Niet aldus…………………………………………………………………………………….Ga naar 9

 

8

• Knop klein, alle knoppen omgeven door slipvormige steunbladen………Quercus cerris
• Knoppen groot, alleen de eindknop omgeven door steunbladen………..Quercus frainetto

 

9

• Knoppen vrij groot, bruingrijs, spits en behaard………………………………Quercus petraea
• Niet aldus…………………………………………………………………………………….Ga naar 10

 

10

• Veel kortloten en hangende (ook oude) takken in de kroon;

         jonge bomen breed kegelvormig met in horizontale etages

         afstaande takken………………………………………………………………………….Quercus palustris

• Niet aldus…………………………………………………………………………………….Ga naar 11

 

11

• Twijgen grijs tot olijgroen……………………………………………………………….Quercus robur
• Twijgen groen tot roodbruin……………………………………………………………Quercus rubra

 

 

 

3.4 Quercus robur L. Fam. Fagaceae

 

3.4.1 Naam

• Nederland: (T)    Zomereik
• Engeland: (T)      English oak, pedunculate oak
• Duitsland: (T)      Stieleiche
• Frankrijk: (N)      Chêne pédonculé

 

3.4.2 Verspreiding

• Natuurlijke verspreiding: (T) West-Europa: Noord-Spanje tot Noord-Schotland en Stockholm; van Kreta tot Leningrad en tot de Oeral. Noordgrens tot 60-62° N.B.; Zuidgrens langs de Middellandse Zee. Voorts Klein-Azië.
• Verticale verspreiding: (T) Boomsoort van de vlakten, heuvelland en onderste zone van de gebergten. Gaat in Duitsland tot 500 mbz. Gaat niet zo hoog als de wintereik.        
• Kunstmatige verspreiding: (T) Veel van zijn natuurlijk verspreidingsgebied is ingenomen door meereisend naaldhout of was al lang geleden door de landbouw in beslag genomen. Liesbos en Ulvenhoutse bos zijn in Nederland bekende eikenarealen. Voorts mooi eikenbos bij Middachten (Ellecom) en Assen.

 

3.4.3 Kenmerken / Eigenschappen

• Habitus: (T) Kan een hoge leeftijd bereiken. (Misschien wel 750 jaar). Kan grote afmetingen bereiken. Heeft een grote weerstand tegen verval.
• Kroon: (T) Groeimodel: Rauh (moeilijk herkenbaar).
• Loof: (T) Verteerd over het algemeen slecht (looizuur).
• Stam: (T) De stamreiniging is matig; de zomereik is berucht vanwege de vorming van waterloten. Jonge bomen hebben een gladde grijze bast met veel looistof. Wonden overgroeien snel. Schorsvorming begint op 15-30 jarige leeftijd.
• Wortelstelsel: (T) Aanvankelijk diepwortelaar met penwortel. In een opstand veel wortelvergroeiingen. Wortelstelsel plastisch, sterk aanpassend aan bodemgesteldheid. Bezit endotrofe mycorhizza.
• Lichtbehoefte: (T) Lichthoutsoort, die ook in de jeugd weinig schaduw verdraagt. De boom groeit krom bij eenzijdig licht; gebruikt de lagere golflengten uit het licht. Niet bepaald een pioniersoort.

 

3.4.4 Klimaat

• Algemeen: (T) Koel gematigd, maritiem tot continentaal. Vrij klimaatvaag. 500-2500 mm neerslag. Heeft een vegetatieperiode nodig van 120 dagen. Middelmatige eisen.
• Temperatuur: (T) Gevoelig voor vorst (vorstscheuren); zeer gevoelig voor late nachtvorst in het voorjaar in de jeugd op kaal terrein (daarom met scherm van bijvoorbeeld lariks en els). Vraagt vrij veel warmte.
• Zon: (T) Ongevoelig voor zonnebrand.
• Wind: (T) Verdraagt wind goed; geen windworp (in windmantels op slechtere grond te gebruiken).
• Neerslag: (T) Hoge eisen, maar kan ook tegen droogtestress.
• Bliksem: (T) Zeer gevaarlijk voor blikseminslag.
• Luchtverontreiniging: (T) Gevoelig.

 

3.4.5 Bodem

• Algemeen: (T) Zandig tot zwaardere leemachtige vochtige bodem, ook zware klei, zuur tot neutraal, 's zomers goed ontwaterd; niet op veen. Zuurstofbehoefte matig, zomereik ontsluit vaste gronden en heeft grote wortelenergie.
• Diepgrondigheid: (T) Eist een diep open grond met een ontwatering op 80-100 cm. Anders gevoelig voor windworp.
• PH: (T) > 4½. Groeit ook op kwelderklei (pH > 3,0).
• P: (N) > 50 (fosfaatgetal).
• Bodemvruchtbaarheid: (N) Hoge eisen voor optimale groei, verdraagt echter ook lage gehalten (groeit bijvoorbeeld ook op arme zandgronden).
• Strooiselvertering: (T) Slecht tot middelmatig; hoge C/N-verhouding, hoog ligninegehalte en tanninegehalte.
• Vocht: (T) Hoge eisen aan bodemvocht; verdraagt geen hoge zomergrondwaterstand en niet goed stilstaand water.

 

3.4.6 Vermeerdering

• Bloei: (T) Alle 2 à 3 (5 à 6) mastjaar; hangt af van gebied. Windbestuiving.
• Vrucht: (T) Tot 6500 kg per ha bij volmast.
• Voortplanting: (N) 80-100 kg eikels per are, 5 cm diep; dit levert 300 pl/m². Dit is dicht, maar met het oog op selectie noodzakelijk. De in het eerste jaar overheersende bomen zijn blijvend de beste. Jonge eik vraagt beschutting. Eikels meniën (tegen vogelschade). Voor bosplantsoen binnen 2 à 3 jaar de beste 10 à 30% uit het zaaisel sorteren. Voor laanbomen binnen 3 à 7 jaar de beste 5 à 10%. Voor bosplantsoen mogen echter de laanbomen er niet eerst uitgesorteerd zijn (zgn. "voorloop"). Sorteren op vorm, en op sterk vertakt wortelstelsel, groei, gezondheid. Voor lanen: grotere eiken. De wortels is plastic of papier verpakken, zodat ze niet uitdrogen.
• Kiemplant: (N) Verschijnt 6 weken na het zaaien boven de grond, met bruinrode blaadjes; de zaadlobben komen niet boven de grond; er wordt eerst een flinke penwortel gevormd.
• Oogst: (N) Oktober/november; rapen in NAK-B goedgekeurde zaadopstanden.
• Bewaring: (N) Na inzameling enkele weken dun verspreiden (20 cm dikke laag) en geregeld omwerken. Daarna inkuilen.
• Zaad: (N) 1 hl eikels weegt in najaar 65-70 kg; in voorjaar 50-55 kg; per kg 250-350 zaden.
• Kiemkracht: (N) 70-80%. Duur kiemkracht ½ jaar. Export van eikels van bepaalde Nederlandse lanen naar Denemarken.
• Kwekerij bijzonderheden: (N) Wordt wel geoculeerd; heeft een groot regeneratievermogen.

 

3.4.7 Beheer

• Aanplant: (T) Aanleg in najaar of voorjaar. Stamtal minimaal 6.500st/ha i.v.m. takafstoting en selectie mogelijkheden. Liever nog > 10.000st/ha. In Duitsland > 200.000st/ha middels bezaaiing (zie hieronder). Bij sterke ruigteontwikkeling of wilddruk moet men planten met groot plantsoen. 3-5 jarige plantsoen; 1-1½ m lange veren.
• Zaaien: (T) Zomereik is een soort die bij voorkeur gezaaid moet worden. (In Breda wordt veel gezaaid, in Duitsland ook: fineerteelt). Liefst op rijen in 25 cm brede stroken (met 1-jarige zwarte of witte els ertussen geplant). 600-700 kg/ha bij rijenbezaaiing (rijen op 1 mtr. afstand). Niet op ruige terreinen. 100-250 kg/ha wanneer als bijmenging gebruikt. Bij najaarszaad veel kans op schade door vogels, eekhoorns, wilde zwijnen, muizen. Vroeger wel ladderbezaaiingen, waar wilden zwijnen voorkwamen. Zwijnen lopen langs rijen, dwarsrijen laten ze staan, zodat er tenminste iets overblijft.
• Menging: (T) In kronendak liefst zuiver of groepsgewijs gemengd. Eik niet bijzonder concurrentiekrachtig; wordt snel verdrongen. In Spessart fineerteelt met eik met 2 omlopen beuk eronder.
• Dunning: (T) Onkruid mag nooit boven eik uitkomen. In de jeugd gesloten houden i.v.m. stamreiniging. Eventueel een zuivering uitvoeren waarbij protsen en voorlopers worden verwijderd. Eerste dunning (hoogdunning) uitvoeren op het moment dat de levende kroon op 40% van de uiteindelijke hoogte zit. Tussentijds wel telkens de h/d-verhouding controleren (niet boven de 100/110). Vervolgens regelmatig en voorzichtig dunnen (waterlot!). Waterlotvorming kan een aanwijzing zijn om te dunnen. Opbrengst eerste dunning vaak visbakens.
• Natuurlijke verjonging: (T) Gaat in NL zeer goed. Wel rekening houden met mastjaar. Bodemverwonding noodzakelijk (bijvoorbeeld met de loftploeg).
• Snoei: Gering gevaar voor inrotten van snoeiwonden van levende takken. Zonodig toekomstbomen snoeien. Bij verkerning van takken (> 3 cm) gaat takafstoting moeilijk. Zou makkelijker tak afstoten dan wintereik (?). Heeft ook sterkere waterlotvorming.
• Natuurlijke menghoutsoorten: (T) Esdoorn, es, iep, linde, haagbeuk, berk, groveden, (fijnspar). Optimum o.a in Frankrijk en ook langs de Donau en Drau. Daarvandaan een ook voor Noordelijker streken interessant, goed gevormd, laat uitlopend type ("Späteiche").
• Bedrijfsvorm: (T) Opgaand bos in kaalkap of groepsgewijze uitkap. Vroeger eik als hakhout: voor looistof (schors-stammetjes) en takkebossen (voor bakkersovens; gaf grote hitte). Nu andere looistoffen en brandstoffen. Vanaf 1908 kwam hier (in NL) de eikenmeeldauw: dat belemmerde de groei. Middenbos en hakhout zijn op dit moment aan het verdwijnen.

 

3.4.8 Houtproductie

• Algemeen: (T) Zeer duurzaam, vrij hard, moeilijk te bewerken. Gekleurde geelbruine kern.

Opbrengst eerste dunning geschikt als visbakens: daaraan te zien, waar de netten staan. Brengt zeer veel op.

• Gebruik: (T) Duurzaamheidsklasse II/III. Waardevol hout, waaraan hoge eisen gesteld kunnen worden, maar afhankelijk van de jaarringbouw. Buitenbouw, sluizen, scheepsbouw, fineerhout enz.
• Groeisnelheid: (T) De aanwas culmineert vrij vroeg. Gemiddelde aanwas I bon. op 100 jaar = 7 mtr3/ha. Financiële omloop 120 jaar, waardeomloop 140-150 jaar (zeer hoog dus).
• Beschadigingen: (N) Vorstscheuren. Ook gevoelig voor nachtvorst.
• Herstel: (N) Zeer goed herstel, ook na afzetten (hakhout).

 

3.4.9 Ziekten en plagen

• Plagen: (N) Diverse soorten rupsen als groene eikenbladroller, spinners, processierups, bastaardsatijnvlinder, kleine wintervlinder; meikever. Konijnen, reeën, herten (vreet- en veegschade). Nieuw: eikenprachtkever, komt op zeer veel plaatsen voor en leidt tot sterfte: veel dode eik in het bos (bijvoorbeeld Winterswijk of de Graafschap).
• Ziekten: (N) Eikenmeeldauw = Microsphaera quercina. Vooral vroeger bij hakhout - vochtige atmosfeer. Eikenwortelzwam = Rosellinia quercina

 

3.4.10 Opmerkingen

Vormt stronkopslag en waterloten; heeft een groot herstellingsvermogen.

In Slovenië eigen eikenras dat 2 boniteiten beter is dan het Duitse eikenras (zgn. Späteichen).

De Drentse eiken zijn slechter dan de Brabantse eiken. In België vele natuurlijke bastaarden tussen zomer- en wintereik. In Nederland veel meer zomereik dan wintereik.

 

3.4.11 Literatuur

• Burg, J. van den, 1997: Groei en groeiplaats van de zomereik, de wintereik en de Amerikaanse eik in Nederland. Te vinden in de mediatheek van Hogeschool Larenstein (code: 630*101(492) BURG, Alterra-rapport: ISSN 0928-6888 ; 310).
• Jager, K., 1994: Genetische verbetering van zomereik (Quercus robur L.) : selectie van zaadopstanden. Te vinden in de mediatheek van Hogeschool Larenstein (code: boeken ; 630*17 JAGE, Alterra-rapport: ISSN 0928-6888 ; 119).
• Leffef F., 1992: Effecten van insektenaantastingen op de vitaliteit van de zomereik in Nederland. Te vinden in de universiteitsbibliotheek "De Haaff" droevendaalsesteeg 3 in Wageningen (Boekcode: IBNWAG ; Med.(492)-82b

 

3.5 Quercus petraea Liebl.

 

3.5.1 Naam

• Nederland: (T)    Wintereik
• Engeland: (T)      Durmast oak, sessile oak
• Duitsland: (T)      Traubeneiche
• Frankrijk: (N)      Chêne rouvre

 

3.5.2 Verspreiding

• Natuurlijke verspreiding: (T) Noord-Spanje, Griekenland, Noord-Anatolië, Kaukasus tot Oslo, tot Midden Oost-Pruisen. Optimumgebieden: Frankrijk tussen Le Mans en Tours (daar ook zomereik) en Spessart.
• Verticale verspreiding: (T) Kleiner dan van zomereik d.w.z. minder ver naar het oosten en minder ver naar het noorden. Europese middengebergte en heuvelland 50-200 mtr. hoger dan zomereik.
• Kunstmatige verspreiding: (T) Veel van het natuurlijke gebied is ingenomen door naaldhout. Zuidoosten van Nijmegen, op het Kroondomein en op Doorwerth mooie wintereiken.

 

3.5.3 Kenmerken / Eigenschappen

• Habitus: (T) Kan misschien 800 jaar oud worden; heeft grote weerstand tegen verval. Maakt een ijlere indruk dan zomereik. Model Rauh (onduidelijk).
• Kroon: (T) Vrij open kroon.
• Loof: (T) Loopt laat in het voorjaar uit met geelgroen tot groen gekleurde bladeren. Blijft in het najaar langer groen dan zomereik.
• Stam: (T) Volgens sommigen rechter, volgens anderen krommer dan zomereik. Meer doorgaande spil dan zomereik. De stamreiniging is goed. Stamvorming: flexibel.
• Wortelstelsel: (T) Diepwortelaar met penwortel in jeugd. Veel wortelvergroeiingen. Endotrofe mycorrhizza.
• Lichtbehoefte: (T) Iets meer schaduwverdragend dan zomereik, maar toch nog een lichthoutsoort.

 

3.5.4 Klimaat

• Algemeen: (T) Minder continentale inslag, meer onder oceanische invloed. Vooral op zuid- en westhellingen, mits niet te droog. Optimum Stiermarken, Hongarije (Donaugebied), Spessart. Staat dicht bij de beuk.
• Temperatuur: (T) Middelmatige tot hogere eisen. Gevoeliger dan zomereik voor voorjaarsnachtvorst, geringe hardheid tegen wintervorst.
• Zon: (T) Ongevoelig voor zonnebrand.
• Wind: (T) Niet gevoelig voor windworp.
• Neerslag: (T) Verdraagt meer droogte dan de zomereik.
• Bliksem: (T) Zeer gevaarlijk voor blikseminslag.
• Luchtverontreiniging: (T) Gevoelig

 

3.5.5 Bodem

• Algemeen: (T) Beste groei op vruchtbare, maar oude gronden. Matige zuurstofbehoefte. Wintereik kan op wat armere grond dan zomereik. Niet op zware kleigrond. Lichte grond. Zandige leem wellicht optimaal.
• Diepgrondigheid: (T) Open, behalve bij uiterst gunstige omstandigheden.
• PH: (T) > 4½; 3-4 volgens houtzagers.
• P: (N) > 50.
• Bodemvruchtbaarheid: (N) Matige eisen, lager dan die van zomereik. Wordt op kalkgronden gemakkelijk door beuk verdrongen.
• Strooiselvertering: (T) Matig door de aanwezigheid van looizuur in het blad.
• Vocht: (T) Lage eisen; kan minder goed tegen vocht dan zomereik

 

3.5.6 Vermeerdering

• Bloei: (T) Elke 5 à 6 jaar. Windbestuiving. In April/mei.
• Vrucht: (T) Eikels.
• Voortplanting: (N) Uit zaad, direct na de oogst uitgezaaid (hetgeen bij zomereik niet nodig is). De kiemplant komt groen uit.
• Kiemplant: (N) Verschijnt nog in het najaar.
• Oogst: (N) Oktober/november; rapen in NAK-B goedgekeurde zaadopstanden.
• Bewaring: (N) Niet bewaren, maar direct na de oogst uitzaaien.
• Zaad: (N) 1 hl eikels weegt in najaar 65-70 kg, in voorjaar 50-55 kg; 400-600 zaden per kg. Heeft minder regelmatig zaad dan zomereik.
• Kiemkracht: (N) 70-80%.
• Kwekerij bijzonderheden: (N) In het najaar direct uitzaaien, eikel kiemt al voor de winter.

 

3.5.7 Beheer

• Aanplant: (T) Bij mindere rijkdom en vochtigheid van de bodem wintereik; bij meerdere rijkdom en vochtigheid zomereik. In november. Plantverband dicht.
• Menging: (T) Niet mengen in verband met geringe concurrentie.
• Dunning: (T) Matige hoogdunning i.v.m. waterlotvorming.
• Natuurlijke verjonging: (T) Gaat goed in NL. Wel minerale bodem nodig, dus bodem verwonden.
• Snoei: Stoot dode takken minder gemakkelijk af. Vertoont minder waterlotvorming dan zomereik.
• Natuurlijke menghoutsoorten: (T) In Zuidoost-Europa met moseik en Oostenrijkse den. Een soort van het winterkale loofhoutbos. Als bij zomereik, maar es, iep, linde, kers minder te verwachten.
• Bedrijfsvorm: (T) Opgaand bos in kaalkap, groepsgewijze kap of schermkap.

 

3.5.8 Houtproductie

• Algemeen: (T) Geen verschil met zomereik.
• Gebruik: (T) Duurzaamheidsklasse II/III. Vooral fineer uit dikke takvrije stammen met gelijkmatige jaarringen.
• Groeisnelheid: (T) Zou een grotere productie hebben dan zomereik. Financiële omloop 120 jaar, waardeomloop 140 jaar.
• Beschadigingen: (N) Heeft meer last van vorstscheuren.
• Herstel: (N) Herstelt goed: zeer geschikt als hakhout.

 

3.5.9 Ziekten en plagen

• Plagen: (N) Als bij zomereik.
• Ziekten: (N) Als bij zomereik.

 

3.5.10 Opmerkingen

Jeugdgroei langzamer dan van zomereik.

Men zegt ook wel, dat hij sneller zou groeien en mooier stamvorm zou hebben, maar dit is niet duidelijk.

Vormt stronkopslag; vormt waterloten; bezit groot herstellingsvermogen

In België kent men vele natuurlijke bastaarden tussen zomer- en wintereik.

Volgens Quarterly Journal of Forestry LIV (2), 1960, pag. 141-146 zijn in Engeland hybriden tussen zomer- en wintereik zeer zeldzaam.

Bij mindere rijkdom en vochtigheid van de bodem wintereik; bij meerdere rijkdom en vochtigheid zomereik.

 

3.5.11 Literatuur

• R. Pins, G.A.H.; Maes, N.C.M.; Smit, M.J.T.M., 1993: De wintereik in Nederland : verspreiding, ecologie en toekomstmogelijkheden van de wintereik in het Nederlandse bos. Te vinden in de universiteitsbibliotheek "De Haaff" droevendaalsesteeg 3 in Wageningen (Boekcode: IBNWAG ; I 964).

 

3.6 Quercus rubra du roy "Red Oaks"(vroeger Q. borealis Minchx)

 

3.6.1 Naam

• Nederland: (T)    Amerikaanse eik
• Engeland: (T)      (Northern) Red Oak
• Duitsland: (T)      Roteiche
• Frankrijk: (N)      Chêne rouge de l'Amerique

 

3.6.2 Verspreiding

• Natuurlijke verspreiding: (T) Oostelijk Noord-Amerika, ver naar het noorden; ook in Zuidoost-Canada (49° N.B.); komt ook in de prairiestaten van de Verenigde Staten voor (Missouri, Iowa, Arkansas).
• Verticale verspreiding: (T) Laagvlakte, heuvelland en middengebergte.
• Kunstmatige verspreiding: (T) Sinds 1740 ingevoerd in Europa in laagvlakte tot middengeberg     te. In 1825 in Nederland ingevoerd. Mooie opstanden in Hoog Soeren een enkele in Groesbeek.

 

3.6.3 Kenmerken / Eigenschappen

• Habitus: (T) In de jeugd een zeer snelle lengtegroei die aanhoudt tot 50-jarige leeftijd. Kan zeer grote boom worden. Heeft een sterke neiging tot vertakking als daarvoor ruimte is en is daarom ongeschikt in individuele menging met langzaam groeiende, maar lichteisende soorten. Niet te sterk dunnen.
• Kroon: (T) Matig dichte kroon.
• Loof: (T) Loopt vroeg uit, namelijk eind april/begin mei; vroeger dan inlandse eik. Het blad is 12-25 cm lang; het vertoont in de herfst een mooie verkleuring.
• Stam: (T) Vaak onregelmatig; goed recht in gesloten bos (zijbeschaduwing). In de jeugd gladde grijze bast, later vrij dunne donkergrijze schors, 1-2 mm dik.
• Wortelstelsel: (T) Penwortel met sterk vertakte zijwortels, grote wortelintensiteit, dus grond sterk doorwortelend; geeft sterke wortelconcurrentie.
• Lichtbehoefte: (T) Halfschaduw-lichthoutsoort; trekt als laanboom sterk naar het licht; verdraagt in de jeugd meer schaduw dan inlandse eik.

 

3.6.4 Klimaat

• Algemeen: (T) Koel, gematigd, continentaal.
• Temperatuur: (T) Middelmatige eisen aan warmte; gevoelig voor late nachtvorst wegens vroege ontluiking, vooral in de jeugd. Is ook gevoelig voor vroege nachtvorst.
• Zon: (T) Ongevoelig.
• Wind: (T) Is gevoelig voor wind; ook zeewind.
• Neerslag: (T) Geen gegevens.
• Bliksem: (T) Geen gegevens.
• Luchtverontreiniging: (T) Vrij ongevoelig voor rook.

 

3.6.5 Bodem

• Algemeen: (T) Geringe eisen, duidelijk optimum op vochthoudende humeuze, lemige gronden. Lagere eisen dan inlandse eiken; niet op zware klei; niet op bepaalde natte gronden. Voor een goede groei is een ruime voorziening met vocht en voedingsstoffen nodig.
• Diepgrondigheid: (T)
• PH: (T) > 4½.
• P: (N) > 50.
• Bodemvruchtbaarheid: (N) Matig tot lage eisen.
• Strooiselvertering: (T) Matige omzetting van de grote hoeveelheden die worden gevormd. Vaak flink pakket strooisel.
• Vocht: (T) Matige eisen. Bij optimale groei grote vochtbehoefte.

 

3.6.6 Vermeerdering

• Bloei: (T) Bloeit iets eerder dan inlandse eik: meestal begin mei.
• Vrucht: (T) Rijp in september/oktober in het jaar na de bloei (ontwikkeling duurt dus meer dan een jaar). Valt na rijping direct af. Elke 2 à 3 jaar, vaak overvloedig (regelmatiger dan bij inlandse eik).
• Voortplanting: (N) Door middel van zaaien in het najaar of in maart/april.
• Kiemplant: Verschijnt 4-6 weken na zaaiing boven de grond; de cotyledonen blijven onder de grond. De eenjarige plant bereikt soms al een hoogte van 0,5 mtr. (Grote eikel ® veel reservevoedsel).
• Oogst: (N) In oktober rapen.
• Bewaring: (N) Gemakkelijk te bewaren.
• Zaad: (N) 1 hl eikels weegt in het najaar 50-55 kg, in het voorjaar 40-45 kg. Per kg 250-400 zaden.
• Kiemkracht: (N) Matig, ± 70%. Een half jaar.
• Kwekerij bijzonderheden: (N) zaaidichtheid 80-100 kg per are; dit levert 250 planten per m². Deze staan 1 of 2 jaar in zaaibed.

 

3.6.7 Beheer

• Aanplant: (T) Liever zaaien dan planten i.v.m. selectie en wenselijke dichtheid van culturen. Plantsoen 2-jarig, liefst in najaar geplant nadat na 1 jaar is verspeend en daarbij de penwortel is afgestoken (1+). Dicht plantverband, > 5000/ha.
• Menging: (T) Met het oog op strooiselvertering wel onderzaaid in ouder grovedennenbos; echter slechte resultaten wegens sterke concurrentie (groveden zelfs wel afgestorven). Ook wel bijgezaaid in lariks. Geeft sterke concurrentie; vooral hinderlijk op arme grond.
• Dunning: (T) Wilde groeier; hoge dunningsfrequentie is nodig in verband met snelle hoogtegroei. In de jeugd dicht houden. Bij een hoogte van 8 à 9m moet het stamtal ± 3500 per ha bedragen. Kroonruimte geleidelijk vergroten.
• Natuurlijke verjonging: (T) Verjongt massaal, is op veel plaatsen plaagvormend.
• Snoei: (T) Kan zeer goed tegen snoei. Loopt na afzetten krachtig uit.
• Natuurlijke menghoutsoorten: (T) Komt altijd gemengd voor. Op drogere gronden met hickory en Pinus, op vochtige met Acer-soorten, linde, es, Aesculus, soms ook Populus, Pinus strobus.
• Bedrijfsvorm: (T) Opgaand bos in kaalkap of horstgewijs gemengd en groepenkap.

 

3.6.8 Houtproductie

• Algemeen: (T) Zwaar en tamelijk hard; weinig spint; zeer bruikbaar; van geringere kwaliteit dan inlandse eik. Niet zo duurzaam.
• Gebruik: (T) Duurzaamheidsklasse IV. Zeer geschikt als timmerhout voor binnen.
• Groeisnelheid: (T) Krachtige groeier. Groeit veel sneller dan inlandse eik.
• Beschadigingen: (N) Vorstscheuren.
• Herstel: (N) Zeer goed herstel, ook na afzetten. Loopt krachtig uit. Eenmaal aanwezig dan niet middels afzetten te verwijderen.

 

3.6.9 Ziekten en plagen

• Plagen: (N) In Europa weinig ziekten en plagen. Konijnen, wild.
• Ziekten: (N) Fomes slechts als de grond er zwaar mee besmet is. "Oak wilt" in de Verenigde Staten.

3.6.10 Opmerkingen

Groot opslagvermogen, behalve bij jonge planten.

 

3.6.11 Literatuur

• Werkman, B.R., 1987: Menging van beuk met Amerikaanse eik : verantwoord of niet? Te vinden in de universiteitsbibliotheek "De Haaff" droevendaalsesteeg 3 in Wageningen (Boekcode: Arb/Scrip ; S1113).

 

 

 

4 Oleaceae

 

4.1 Fraxinus excelsior L. Fam. Oleaceae

 

4.1.1 Naam

• Nederland: (T)    Gewone es
• Engeland: (T)      Ash
• Duitsland: (T)      Esche
• Frankrijk: (N)      Frêne

 

4.1.2 Verspreiding

• Natuurlijke verspreiding: (T) Europa en de Kaukasus; niet in Midden- en Zuid-Spanje. Noordgrens op 62° à 63° N.B.; d.w.z. niet in Midden- en Noord-Scandinavië, Finland en Noord-Rusland. Ongeveer als zomereik. In Nederland waarschijnlijk van nature op lössgronden, Zuid-Limburg en klei in het westen.
• Verticale verspreiding: (T) In het Acereto Fraxinetum, dus laag in het gebergte, in het heuvelland en in de vlakte. Hier en daar vrij hoog in het gebergte, bijvoorbeeld in Beierse Alpen 1.300 mtr boven zee, in Tirol tot 1.700 mtr boven zee.
• Kunstmatige verspreiding: (T) Verdient aandacht voor (nieuwe) bossen in West-Nederland. Daar is een aantal gronden geschikt voor es.

 

4.1.3 Kenmerken / Eigenschappen

• Habitus: (T) Groeimodel: Rauh. Slanke boom. Maximaal 30-40 mtr hoog, op de beste standplaatsen in België 30-38 mtr hoog. Kan 200-300 jaar oud worden, meestal 100 jaar. Stam vaak op bepaalde hoogte gegaffeld tengevolge van nachtvorstinvloed. Snelle hoogtegroei in eerste tien jaar.
• Kroon: (T) In vrije stand een vrij wijde kroon. Vormt zeer lichte opstanden.
• Loof: (T) Knoppen vrij groot met dofzwarte fluweelachtige schubben. Blad vooral aanwezig op kortloten; ontluiken van half tot eind mei.
• Stam: (T) Meestal rechte stam, gaffelt wel vaak ook op geringe hoogte (door eindstandige bloei, insectenvraat of uitvriezen van de eindknop door late nachtvorst).
• Wortelstelsel: (T) Niet zeer actief en niet sterk uitgebreid; 2-4 mtr breed. Diepwortelaar + vlakwortelaar; een hartwortelsysteem, waarbij de eerst aanwezige penwortel zich later splitst in horizontale wortels en in dieper gaande zijwortels.
• Lichtbehoefte: (T) Uitgesproken lichtboomsoort die alleen zonnebladeren vormt en geen typische schaduwbladeren. Kan in de jeugd schaduw verdragen (zelfs zeer lang - Thill, v. Miegroet). Semi-pionier evenals esdoorn.

 

4.1.4 Klimaat

• Algemeen: (T) Vrij klimaatvaag; valt samen met zomereik. Bijzonder gevoelig voor voorjaarsnachtvorst: eindknop sterft ® gaffel. Goede verzorging nodig, o.a. wegknippen dubbele top. Vegetatieperiode 160-180 dagen. Geen droogte; vraagt minimaal 140 dagen vorstvrije periode.
• Temperatuur: (T) Middelmatige eisen aan warmte; gevoelig voor wintervorst (vorstscheuren) overigens wintervorst goed verdragend; nachtvorstgevoelig (misvorming door gaffelvorming bij late nachtvorst; bladverlies door vroege nachtvorst).
• Zon: (T) Matig gevoelig voor zonnebrand.
• Wind: (T) Uitdrogende wind is slecht; niet gevoelig voor windworp; zeer gevoelig voor zeewind; ook gevoelig voor windinwerking op takken en vegen van stam.
• Neerslag: (T) Droogtegevoelig; brandplekken door late sneeuw.
• Bliksem: (T) Zeer gevaarlijk.
• Luchtverontreiniging: (T) Gevoelig voor luchtverontreiniging, dus niet geschikt voor stadsbeplanting.

 

4.1.5 Bodem

• Algemeen: (T) Op rijke, vochtige, diep open gronden, op kalkgronden, op kleigronden, op beekeerdgronden. Slechts een beperkt aantal gronden. Goede zuurstofvoorziening voor wortels nodig. (Vrij) hoge eisen; vraagt vochtige, redelijk vruchtbare, voldoende doorluchte gronden. Niet op gronden met stilstaand grondwater, of met kwelwater; kan wel op koopveengrond, niet op pure veengrond. Brandnetel zou een aanwijzer voor essenstandplaatsen zijn.
• Diepgrondigheid: (T) Eist een diepe goed open grond met een ontwatering op 80-100 cm; gunstige structuur; gunstige doorluchting.
• PH: (T) > 4½-5; neutraal.
• P: (N) > 50; eist veel fosfaat.
• Bodemvruchtbaarheid: (N) Hoge eisen, voornamelijk Ca en P. Es kan kalkminnend genoemd worden.
• Strooiselvertering: (T) Goed; laag ligninegehalte, laag C/N cijfer, kalkrijk, hoog mineraalgehalte, fosfaatrijk; goed bodemverbeterend vermogen.
• Vocht: (T) Hoge eisen aan bodemvocht; indien de grond kalkrijk is, heeft es minder water nodig. Bij voorkeur stromend water in de bodem (dus langs rivieren en beken).

 

4.1.6 Vermeerdering

• Bloei: (T) Vaak elk jaar; windbestuiving. April, vóór het ontluiken van de bladeren. éénslachtig.
• Vrucht: (T) Bijna elk jaar. Effectief rijp in oktober/november; in België eind augustus/begin september. Zaad blijft vaak aan de boom zitten tot in het voorjaar en valt dan pas af.
• Voortplanting: (T) Uit zaad in maart/april, eventueel reeds in oktober na stratificatie gedurende "2 jaar". D.w.z. zaad van 2002 wordt uitgezaaid in 2004.
• Kiemplant: Bij uitzaaien in het voorjaar verschijnt de kiemplant 2 weken na de uitzaai boven de grond. Na 1 jaar 40 cm hoog.
• Oogst: (N) In fysiologisch rijpe toestand eind augustus; dan plukken en in hetzelfde najaar uitzaaien; kiemt dan in volgend voorjaar; wegens slechte kieming is fysiologisch rijp oogsten niet aan te bevelen. Beter is inzamelen in november als het zaad effectief rijp is en 1 jaar laten overliggen; het kiemt dan in het 2^e voorjaar na inzameling.
• Bewaring: (N) Bij effectief rijp geoogst zaad moet 16-18 maanden in vochtig zaad worden gestratificeerd. Indien het zaad niet in het 2^e jaar na de oogst nodig is, kan het ook langer worden bewaard, maar dan niet door het te stratificeren, maar door het droog (7-8% vochtgehalte) op te slaan in luchtdichte vaten bij een temperatuur van +5° Celsius. Het zaad laat zich dan 7 jaar bewaren, anderen stellen 1-3 jaar. Deze bewaring kan nodig zijn bij zeer goede zaadjaren.
• Zaad: (N) Bij rijpheid bruin; de zaden zijn dan in rust.
• Kiemkracht: (N) 70-90%.
• Kwekerij bijzonderheden: (N) Wordt geoculeerd ten behoeve van selecties. 25 kg vleugelvruchtjes per are; dit levert 400 planten per m². De zaaibedden moeten in het eerste jaar tegen de felle zon worden afgedekt.

 

4.1.7 Beheer

• Aanplant: (T) Alleen op de betere gronden door beplanting. In Flevoland ook betere gronden voor bos bestemd. Daar ook es gebruikt. Dankbaar voor enige zijbeschutting, bijvoorbeeld els, in de eerste twee jaar. Plantsoen 1-1, of 1-2; 1 jaar in het zaaibed, daarna verspenen. Veel als 1-1,5 mtr hoge heesters. Planttijd eind september tot mei. Plantverband 1,50 x 1,50 mtr, 1,50 x 2 mtr, of 2 x 2 mtr; in wijder verband te brede kronen, te zware takken en geen selectie mogelijk.
• Menging: (T) Verlangt in de jeugd beschutting; bijvoorbeeld zijbeschaduwing door els, maar dan vrij spoedig vrijstellen. Een mogelijkheid is, om de 5 rijen es, 1 rij els als windscherm. Een goede menging is ook groepsgewijs met eik; esdoorn, kers, els kan ook; elke groep zuiver en ter grootte van 15-20 are minimaal. Op broekgronden menging met els. Maar in 't algemeen kan hij hier niet groeien vanwege te oppervlakkige ontwatering. Het beste is aanplant in zuivere opstanden met het oog op selectie op rechtheid en regelmatig hout.
• Dunning: (T) Dichthouden tot een hoogte van 8 à 10 mtr is bereikt. Regelmatig een veelvuldig dunnen. Elke 5 (à 8) jaar, ook afhankelijk van de groei, elke 2 à 3 jaar. Werken op toekomstbomen. Wanneer 4-6 mtr hoogte is bereikt. Of liefst al eerder, vooral op gegaffelde bomen letten.
• Natuurlijke verjonging: (T) Natuurlijke verjonging treedt gemakkelijk op.
• Snoei: (N) Verdraagt snoei goed (bijvoorbeeld knotessen in eendekooien rond Utrecht en essenhakhout). Het afzetten moet direct na de bladval plaatsvinden, anders kans op bloeden in het voorjaar.
• Natuurlijke menghoutsoorten: (T) Vooral eik, voorts iep, esdoorn, linde, beuk, zilverden; op broekgronden met els.
• Bedrijfsvorm: (T) Opgaand bos, zuiver; groepsgewijze uitkap, groepen 25 à 50 are, menghoutsoorten eik, iep, esdoorn, kers. Hier en daar nog aanwezig als hakhout, dat dan bijvoorbeeld stelen voor schoppen en bijlen levert.

 

4.1.8 Houtproductie

• Algemeen: (T) Essen. Bijzonder waardevol; elastisch, vrij zwaar, sterk, taai, buigzaam, vrij hard, tamelijk duurzaam. Zeer geschikt voor gymnastiekwerktuigen en stelen voor hamers, bijlen enz. Vroeger gebruikt voor ski's. Fineer- en zaaghout. Hout van bomen niet gewild; te bros. Op 60-70 jaar (soms 40 jaar) vorming van lichtbruine tot rode kern; deze maakt het hout ongewild voor fineer; het hout is echter door deze rode kern niet minder sterk, wel minder waard. Zeer aantrekkelijk; wit tot geelachtig of roodachtig wit; ook wel bruin gestreept: olijfessen; een licht geelbruine glans.

Ideaal is een bepaald aantal (3, 4 of 5) jaarringen per cm. Daarvoor tot 8 mtr gesloten opleiden, dan sterker dunnen.

• Gebruik: (T) Duurzaamheidsklasse V. Fineer, sportartikelen; meubels, carrosseriebouw, sleden, ski's, stelen.
• Groeisnelheid: (T) Tot 8 mtr³/ha/jr. Onder goede omstandigheden snelle groei. Omloop 70-80 jaar omdat daarna groei afneemt, rode kern in het hout gaat optreden, en het hout minder elastisch wordt.
• Beschadigingen: (N) Vorstkern; cambium beschadigt door lage wintertemperaturen; geneigd tot gaffelvorming na eindknopbeschadiging door nachtvorst.
• Herstel: (N) Wonden overgroeien snel.

 

4.1.9 Ziekten en plagen

• Plagen: (N) Essenwolluis, essenbastkever, essenmotje, essentopgalmug en hoornaar bastschade). Bevreten door huisdieren en haas, konijn, ree, hert.
• Ziekten: (N)

-Heksenbezems door virusaantasting.

-Essenkanker veroorzaakt insnoering van de stam (dit houdt geen verband met het optreden van de essenbastkever, die overeenkomstige schadebeelden veroorzaakt).

-Invuren.

 

4.1.10 Opmerkingen

Vormt gemakkelijk stronkopslag.

Hongaars en Slavonisch essenhout staat bekend als het beste. Grote individuele verschillen; er zijn dan ook verschillende selecties in de handel onder controle van de N.A.K.B., zoals "Doornenbos", Westhof's Glorie", "Eureka", "Van de Hove", enz. De variëteiten aurea is in tuinen aangeplant. De vegetatieve vermeerdering geschiedt vooral bij de selecties voor wegbeplantingen en parkbeplantingen.

 

4.1.11 Literatuur

• Oosterbaan, A. ; Dik, E.J., 1991: Resultaten van een dunningsproef met toekomstbomen in es. Te vinden in de universiteitsbibliotheek "De Haaff" droevendaalsesteeg 3 in Wageningen (Boekcode: 32/597(630), rapport De Dorschkamp ISSN 0924-9141 ; nr. 630)).
• Oosterbaan, A., 1986: Verslag van een proef met verschillende aanlegsystemen voor es (Fraxinus excelsior). Te vinden in de universiteitsbibliotheek "De Haaff" droevendaalsesteeg 3 in wageningen (Boekcode: 32/597(452), Rapport "De Dorschkamp" ; nr. 452).
• Fontaine, F.J., 1993: Het geslacht Fraxinus L. : de es. Te vinden in de universiteitsbibliotheek "De Haaff" droevendaalsesteeg 3 in Wageningen (Boekcode: Arb/Serie ; Boomspiegel.09).

 

 

 

5 Salicaceae

 

5.1 Determinatietabel Populus

 

1

• Bladsteel rond; bladen lang eivormig-driehoekig,

         onderzijde witachtig; twijg hoekig.……………………………………………….Populus trichocarpa

• Bladsteel afgeplat..……………………………………..……………………………..Ga naar 2

 

2

• Blad handvomig gelobd of rand grof getand.………………………………….Ga naar 3
• Bladrand aanliggend klierachtig gezaagd-gekarteld..……………………….Ga naar 5

 

3

• Bladen aan langloten handvormig gelobd, diep ingesneden,

         wijd getand; aan kortloten eirond, grof getand; twijg,

         knop en bladonderzijde witviltig behaard………………………………………..Populus alba

• Bladen aan langloten niet diep ingesneden; twijg, knop en

         bladonderzijde niet of niet geheel witviltig….………………….……………….Ga naar 4

 

4

• Bladonderzijde, twijg en knop aanvankelijk grijsviltig,

         later met viltresten………………………………………………………….…………..Populus x canescens

• Twijg, knop en blad kaal..……………………………………………………………..Populus tremula

 

5

• Bladvoet recht, breed wigvormig; doorsnede twijg rond….………………..Populus nigra
• Bladvoet recht, zwak hartvormig; twijguiteinde meestal hoekig…...…Populus x americana

 

5.2 Populus L. SPP. Fam. Salicaceae

 

5.2.1 Naam

• Nederland: (T)    Populier
• Engeland: (T)      Poplar/Aspen
• Duitsland: (T)      Die Pappel
• Frankrijk: (N)      Le Peuplier

 

5.2.2 Verspreiding

• Natuurlijke verspreiding: (T) Grote delen van het noordelijk halfrond, plaatselijk van de poolcirkel tot in Noord-Afrika, subtropisch Azië en zuidelijk Verenigde Staten; bovendien een soort in Kenia. P. alba in Midden- en Zuid-Europa tot in Centraal-Azië en Noord-Afrika; P. tremula in groot deel Europa en Azië; P. tremuloides in grootste deel Canada en in Noordoost- en in het westen van de Verenigde Staten; P. nigra in Europa (behalve Scandinavië) en West-Azië; P. deltoides in Oostelijke helft van Verenigde Staten en in Zuid-Canada; P. trichocarpa in westelijk Noord-Amerika van Alaska tot in Zuid-Californië.
• Verticale verspreiding: (T) Overwegend in lage gebieden; sommige soorten, w.o. espen, tot meer dan 2.000 mtr hoogte.
• Kunstmatige verspreiding: (T) Noordelijk- en Zuidelijk-halfrond vanaf poolcirkel tot in subtropen.

 

5.2.3 Kenmerken / Eigenschappen

• Habitus: (T) Kroon van smal piramidaal tot breed. Kan rond 200 jaar oud worden. Hoogstens 60 mtr. hoog.
• Kroon: (T) Vrij open kroon, veel licht op de bosbodem.
• Loof: (T) Geen gegevens.
• Stam: (T) Vaak recht, bij bepaalde klonen altijd knik op de zelfde hoogte (bv Dorschkamp of Merlandica).
• Wortelstelsel: (T) Overwegend hartwortelsysteem tot 4 mtr. diepte. Vaak tevens lange strijkwortels. Sommige soorten en bastaarden vormen veel wortelopslag (P. tremula, P. x canescens). Balsempopulieren wortelen oppervlakkiger.
• Lichtbehoefte: (T) Als pionier groot (P. trichocarpa) tot zeer groot (P. deltoides, P. nigra).

 

5.2.4 Klimaat

• Algemeen: (T) Vraagt over het algemeen een nat klimaat.
• Temperatuur: (T) Aantal soorten en rassen enigszins gevoelig voor voorjaarnachtvorst en wintervorst.
• Zon: (T) Weinig gevoelig voor zonnebrand.
• Wind: (T) Aantal soorten en rassen verdragen wind goed; sommige ook goed bestand tegen zeewind (o.a. P. alba, P. tremula).
• Neerslag: (T) Geen gegevens.
• Bliksem: (T) Geen gegevens.
• Luchtverontreiniging: (T) Weinig gevoelig.

 

5.2.5 Bodem

• Algemeen: (T) Meeste soorten uitgesproken pioniers. Vooral de soorten van de secties Aigeiros en Tacamahaca eisen een goede, mineraalrijke, vochtrijke grond. Stagnerend grondwater en sterk wisselende grondwaterstand ongunstig; bestand tegen overstroming buiten groeiseizoen; grondwaterstand voor deze secties 50-200 cm; pH-KCL tussen ca. 4,5 en ca. 7,5; P.-totaal > 40; N, Ca, K en Cu vrij hoge eisen (vooral N). De soorten van de overige secties stellen lagere eisen. P. x canescens (sectie Leuce) groeit op chemisch rijke gronden met pH > 3,5-4,0 echter ook goed. P. tremula vrij bodemvaag. Zuurstofbehoefte in het algemeen gering.
• Diepgrondigheid: (T) Meestal noodzakelijk. Maar ook geschikt als pionier.
• PH: (T) >4,5.
• P: (N) Geen gegevens.
• Bodemvruchtbaarheid: (N) Meestal op rijke bodems, uitzondering P. tremula.
• Strooiselvertering: (T) Goed tot zeer goed, mede door hoge pH van de groeiplaats.
• Vocht: (T) Vraagt veel vocht.

 

5.2.6 Vermeerdering

• Bloei: (T) Jaarlijks, voor het ontluiken van de bladeren (in Nederland: maart-april). Windbestuiving.
• Vrucht: (T) Zaad rijp ongeveer 2 maanden na de bloei. 2-huizig, soms 1-huizig. 1-slachtig.
• Voortplanting: (N) Louter vegetatief (kloon!).
• Kiemplant: (N) Komt reeds na een dag boven de grond.
• Oogst: (N) Geen gegevens.
• Bewaring: (N) Kan enkele weken worden bewaard; bij voorkeur echter direct uitzaaien
• Zaad: (N) Met wit zaadpluis, kiemt direct na oogst. Alleen gebruikt voor veredelingswerk.
• Kiemkracht: (N) Geen gegevens.
• Kwekerij bijzonderheden: (N) De cultuurvariëteiten door winter- of zomerstekken, door "poten" of door enten, soms door wortelopslag (espen).

 

5.2.7 Beheer

• Aanplant: (T) Plantsoen 1- of 2-jarige bewortelde heesters, 1½-2½ mtr. lang, in zuidelijke landen vaak tot 5 mtr. lang; onder bijzondere omstandigheden enkele rassen ook onbewortelde, takvrije heesters, zgn. "poten", van 2½-5 mtr. lengte.
  Jonge opstand op een afstand van minstens 2/3 van de hoogt van een eventueel aanwezige oude opstand aanleggen.
  Plantsoen van Sectie Aigeiros en Tacamahaca en hun bastaarden steeds 10-20cm dieper planten dan het op de kwekerij stond. ("Poten" echter tot op of nabij het grondwater); plantgaten voor éénjarig plantsoen 40x40x40 cm, voor meerjarig plantsoen 60x60x60 cm. Vooral eerste 2 jaren kunstmest geven (hoofdzakelijk N: 100-200 gram kalkammonsalpeter per plant; nooit in plantgat). Verder bij aanleg P.: 200-500 gram slakkenmeel met grond in plantgat mengen, bovendien breedwerpig. Op bepaalde gronden (beekeerdgrond, veen, rivierklei) soms breedwerpige toediening van patentkali nodig bij optreden van gebreksymptomen. Plantspiegel in de eerste jaren (chemisch?) vrij van onkruid (vooral grassen) houden.
  Beschermen tegen wild door plastic spiralen of gazen kokers. Inboeten tot hoogstens 2 jaar na aanleg.
• Menging: (T) Een menging van verschillende klonen wordt afgeraden vanwege het verschil in groeiritme. Ook menging met andere boomsoorten is af te raden gezien de zeer snelle jeugdgroei van populier. Wel groepsgewijze menging.
• Dunning: (T) Indien nauw plantverband (bijvoorbeeld 4x4m), tijdig dunnen. In de literatuur wordt een grondvlak van maximaal 12m² aangegeven waarop de eerste dunning moet worden uitgevoerd. Altijd rij om rij dunnen (van 4x4m naar 4x8m). Deze dunning nogmaals herhalen (van 4x8m naar 8x8m). Of beter: gelijk planten op eindafstand (bv 7x7m of 8x8m, plantverband afhankelijk van de kloon en de omloop) en niet dunnen (vaak verliesgevend).
• Natuurlijke verjonging: (T) In NL alleen van Populus nigra. Rest zijn klonen.
• Snoei: (N) De eerste 3-4 jaren alleen dubbele toppen en een enkele zware zijtak wegnemen. Snoeien vanaf 3-4 jaar na de aanleg. Regelmatig alle bomen opkronen tot een takvrije stam van 6-8 mtr. is bereikt (in 3 tot 4 stappen).
• Natuurlijke menghoutsoorten: (T) Afhankelijk van soort en omstandigheden ongemengd of gemengd met diverse loof- en naaldhoutsoorten (menging vooral bij soorten van de secties Leuce en Tacamahaca).
• Bedrijfsvorm: (T) Overwegend als beplantingen van één of slechts enkele klonen. Geen menging van bomen of rijen. In straat-, laan- en perceelgrensbeplantingen, op overhoeken en op vuilstortterreinen; in bosverband. Plantverband 4-8 mtr. Vooral soorten van Aigeiros in vlakke gebieden op vruchtbare grond. (Espen ook in het gebergte.) Al of niet met onderbegroeiing of tijdelijke tussenplanting (els; fijnspar als kerstboom; soms akkerbouw, dan vooral hakvruchten, in Zuidelijke landen o.m. maïs, sojabonen, zonnebloemen).

 

5.2.8 Houtproductie

• Algemeen: (T) Licht van gewicht (volumegewicht luchtdroog: ca. 0,4) en kleur, ook kernhout licht gekleurd. Gemakkelijk te bewerken.
• Gebruik: (T) Duurzaamheidsklasse V. Klompen, lucifers, papier, pallets, fineer en triplex, huishoudelijke artikelen, speelgoed en houtwol, meubel-, spaan- en vezelplaten.
• Groeisnelheid: (T) Gemiddeld 10-15m³/j/ha, onder zeer gunstige omstandigheden 15-20 m³/j/ha. In NL in de polder soms tot 50m³ per jaar. Omloop 20-30 jaar, afhankelijk van de gebruikte kloon; bij nieuwe, meer productieve, rassen wat korter.
  Door ziektes (met name roest) en mechanische schade (windbreuk, topbreuk e.d.) ligt de opbrengst vaak veel lager.
• Beschadigingen: (N) Windbreuk, zoutschade (in lucht en bodem), wildschade, vorstscheuren (vooral late wintervorst); jonge bomen gevoelig voor nachtvorst. Blikseminslag meestal alleen bij solitairen op vochtige standplaats.
• Herstel: (N) Geen gegevens.

 

5.2.9 Ziekten en plagen

• Plagen: (N) Vele insecten, o.m.: wilgehoutrups, satijnvlinder, grote en kleine populiereboktor, populiere- en wilgehaantjes, wilgesnuitkever, populiere-glasvlinder. Maretak in Zuid-Limburg, België en Frankrijk.
• Ziekten: (N)

-Op het blad: Marssonina-bladvlekkenziekte, roest.

-Op jonge takken en toppen: Venturia.

-Op takken en stam: Dothichiza-schorsbrand; bacteriekanker, bastvlekkenziekte.

 

5.2.10 Opmerkingen

Geslacht met groot aantal soorten, variëteiten en cultuurvariëteiten (klonen / rassen), verdeeld in de vijf secties:

• Leuce (abelen en tril- of ratelpopulieren of espen), o.a. P. alba, P. tremula, P. tremuloides, P. grandidentata.
• Aigeiros (zwarte populieren), o.a. P. nigra, P. deltoides.
• Tacamahaca (balsempopulieren), o.a. P. trichocarpa.
• Leucoides
• Turanga voor cultuur van weinig belang.

Tussen de soorten, behorend tot de verschillende secties bestaan grote verschillen in morfologie, natuurlijke verspreiding en eisen aan klimaat en bodem. Er bestaan veel bastaarden.

Selectie en veredeling vooral gericht op resistentie tegen kanker, bladvlekkenziekte en roest. Daarnaast op grotere productie.

De handelsrassen van populieren.

• Vooral rassen van P. x euramericana (bastaardzwerm van P. deltoides en P. nigra), o.a. 'Robusta', _, 'Zeeland', _, 'Flevo', _, 'Dorskamp', _ en 'Agathe F', _ en 'Spijk', _.
• Daarnaast van P. x interamericana (bastaardzwerm van P. deltoides en P. trichocarpa) o.a. 'Donk', _ en 'Barn', _ en van P. x canescens (bastaardzwerm van P. alba en P. tremula), o.a. 'De Moffert', _ en 'Limbricht', _.
• Voorts een aantal andere bastaarden, zgn. balsemhybriden, o.a. 'Androscoggin', _ en 'Oxford'.

Tenslotte enkele rassen van P. nigra, o.a. 'Brandaris', _ en 'Vereecken', _. P.

 

5.2.11 Literatuur

• Biemans, H.M. ; Jonkergouw, E.C. ; Verspuij, M.C., 2001: De populier op weg naar een duurzame toekomst!? Te vinden in de mediatheek van de Hogeschool Larenstein (code: verslagen ; BN 2001-46).
• Burg, J. van den, 1999: Een vergelijking van groeiplaatseisen van en teeltmethoden voor populier, wilg, olifantsgras en hennep in biomassacultures. Te vinden in de universiteitsbibliotheek "De Haaff" droevendaalsesteeg 3 in wageningen (Boekcode: 35/906(431), Alterra rapport ISSN 0928-6888 ; 431).
• Burg, J. van den, 1998: Groei en groeiplaats van de populier en de esp in Nederland : resultaten van 35 jaar onderzoek . Te vinden in de mediatheek van hogeschool Larenstein (code: boeken ; 630*101(492)BURG, Alterra rapport ISSN 0928-6888 ; 346).
• Lust, N., 1989: De populier en de populierenteelt. Te vinden in de universiteitsbibliotheek "De Haaff" droevendaalsesteeg 3 in wageningen (Boekcode: Arb ; B6636).

 

 

5.3    Determinatietabel Salix

 

1

• Zomerkenmerken…………………………………………….………………………….Ga naar 2
• Winterkenmerken..………………………………………………………………………Ga naar 6

 

2

• Bladen lancetvormig……..…………………………..……………………………….Ga naar 3
• Bladen rond tot elliptisch of omgekeerd eirond……………………………..Ga naar 4

 

3

• Bladen beiderzijds wit, aanliggend behaard,

         zilvergrijs-blauwachtig glanzend.………………………………….……………….Salix alba

• Bladen beiderzijds behaard, glanzend groen; twijgen

         gemakkelijker af te breken…………………………………………………………..Salix fragilis

 

4

• Bladen tot 5 cm lang, omgekeerd eirond, bladvoet afgerond;

         met relatief grote, niervormige steunbladen…………………………………..Salix aurita

• Bladen groter……………………………………………………………………………..Ga naar 5

 

5

• Bladen rond-elliptisch met vaak scheve, omgerolde,

         spits bladtop, bladrand gegolfd, niet gezaagd, voet afgerond,

         onderzijde behaard en met sterk opliggende nerven……………………..Salix caprea

• Bladen omgekeerd eirond, kort toegespitst, onregelmatig

         gezaagd, voet wigvormig, beiderzijds behaard……………………………..Salix cinerea

 

6

• Knoppen kaal of vrijwel kaal………………………………………………………..Ga naar 7
• Knoppen behaard……………………………………………………………………….Ga naar 8

 

7

• Knoppen rood, vrijwel kaal, klein, vrijwel aanliggend;

         twijgen gemakkelijk af te breken………………………………………………….Salix fragilis

• Knoppen geel-roodbruin, kaal, dik eivormig, afstaand;

         twijgen niet gemakkelijk af te breken……………………………………………Salix caprea

 

8

• Knoppen bruin, plat eivormig, spits, aanliggend,

         vaak met naar de twijg toegebogen topje; knoppen en

         twijgen dicht, aanliggend behaard……………………………………………….Salix alba

• Knoppen geel of geel tot rood………………………………………………………Ga naar 9

 

9

• Twijg grijs viltig behaard, groen bruin;

         knoppen geel, eivormig, spits………………………………………………………Salix cinerea

• Twijgen behaard, donker roodbruin;

         knoppen geelrood rond-eivormig, vrij groot…………………………………..Salix aurita

 

 

 

5.4    Salix L. SSP. Fam. Salicaceae

 

5.4.1 Naam

• Nederland: (T)    Wilg
• Engeland: (T)      Willow
• Duitsland: (T)      die Weide
• Frankrijk: (N)      le Saule

 

5.4.2 Verspreiding

• Natuurlijke verspreiding: (T) Overwegend in gematigde luchtstreken van vooral het noordelijk halfrond, ook in subtropen. Geheel Europa (behalve uiterste noorden van Scandinavië), groot deel van Azië tot in Japan, noorden van Noord-Afrika, Noord-Iran, Noord-Amerika tot in Alaska en in Zuid-Amerika (o.a. Argentinië). S. alba geheel Europa, behalve Scandinavië, tot in Centraal-Azië en klein deel van Noord-Afrika; S. nigri in oostelijke helft van de Verenigde Staten en klein deel van Zuidoost-Canada; S. fragilis in Europa tot Midden-Zweden en in West-Azië; S. caprea en S. cinerea in Europa tot Noord-Zweden, West-Azië en Noord-Iran.
• Verticale verspreiding: (T) Overwegend in het laagland, maar veel soorten ook tot ca. 1500m hoogte en een aantal als struik tot in het hooggebergte.
• Kunstmatige verspreiding: (T) Grote delen van Noordelijk- en Zuidelijk halfrond, overwegend in gematigde luchtstreken.

 

5.4.3 Kenmerken / Eigenschappen

• Habitus: (T) Enige soorten als bomen (enkele als "treurboom") tot ca. 30m hoogte. Kroonvorm verschillend, veelal doorgaande spil en de overige als struiken.
• Kroon: (T) Heel open.
• Loof: (T) Verteert over het algemeen goed.
• Stam: (T) Allerlei vormen, vaak sterk vertakt.
• Wortelstelsel: (T) Overwegend hartwortelsysteem tot enkele meters diepte.
• Lichtbehoefte: (T) Uitgesproken pionier met grote tot zeer grote lichtbehoefte.

 

5.4.4 Klimaat

• Algemeen: (T) Gematigd of enigszins subtropisch; naar soort verschillend, een aantal (w.o. S. alba) klimaatvaag.
• Temperatuur: (T) Geen gegevens.
• Zon: (T) Ongevoelig voor zonnebrand.
• Wind: (T) Vele soorten verdragen de wind goed, sommige ook goed bestand tegen zeewind.
• Neerslag: (T) Vraagt van nature veel vocht.
• Bliksem: (T) Geen gegevens.
• Luchtverontreiniging: (T) Geen gegevens.

 

5.4.5 Bodem

• Algemeen: (T) Zeer verschillend; toleranties onvoldoende bekend. Sommige soorten vooral op drogere zandgronden (o.a. S. aurita) en op vochtige zand- en veen(-achtige) gronden (o.a. S. cinerea, S. caprea), andere (o.a. S. alba) groeien het beste op vochtige tot natte, chemisch rijke, weinig zure tot basische grond met een waterstand in het groeiseizoen van minder dan 40 cm tot 1m beneden maaiveld.
• Diepgrondigheid: (T) Geen gegevens.
• PH: (T) S. alba pH KCI > 4,0
• P: (N) S. alba P.-tot. > 40
• Bodemvruchtbaarheid: (N) Inheemse wilgensoorten van nature op voedselrijke, vochtige tot natte gronden langs rivieren.
• Strooiselvertering: (T) Goed tot zeer goed.
• Vocht: (T) Verschillende boomvormende soorten verdragen langdurige overstroming buiten en in een deel van het groeiseizoen goed; in het laatste geval vorming van adventief wortels; zuurstofbehoefte van deze soorten laag.

 

5.4.6 Vermeerdering

• Bloei: (T) Jaarlijks, omstreeks het ontluiken van de bladeren (in Nederland: maart/april). Insectenbestuiving. 2-huizig, soms 1-huizig. 1-slachtig.
• Vrucht: (T) Ongeveer 2 maanden na de bloei rijp.
• Uitzaaien: (N) De cultuurvariëteiten door winterstekken of soms "poten".
• Kiemplant: (N) Geen gegevens.
• Oogst: (N) Geen gegevens.
• Bewaring: (N) Geen gegevens.
• Zaad: (N) Met wit pluis; kiemt kort na oogst. Alleen gebruikt bij selectie en veredeling.
• Kiemkracht: (N) Geen gegevens.
• Kwekerij bijzonderheden: (N) Geen gegevens.

 

5.4.7 Beheer

• Aanplant: (T) Plantsoen soms 1-jarig, meestal 2-jarige bewortelde planten; i.v.m. watermerkziekte geen "poten". Jonge opstanden (voornamelijk S. alba) op een afstand van minstens 2/3 van de hoogte verwijderd van een eventueel aanwezige oude opstand aanleggen. Dieper planten dan het plantsoen op de kwekerij stond. Plantgaten voor 1-jarig plantsoen 40x40x40 cm, voor meerjarig plantsoen 60x60x60 cm. Eerste twee jaar kunstmest geven (vooral N en eventueel P) en plantspiegel vrijhouden van onkruid, vooral grassen. Beschermen tegen wild.
• Menging: (T) Niet mengen in verband met snelle jeugdgroei.
• Dunning: (T) Eventuele dunning (bij nauw plantverband) geschiedt systematisch. Liever direct op eindafstand planten.
• Natuurlijke verjonging: (T) Alleen spontaan, bijvoorbeeld in de uiterwaarden of Oostvaarders plassen. Gaat heel eenvoudig, vaak met meerdere soorten.
• Snoei: De eerste jaren alleen dubbele toppen en een enkele zware zijtak wegnemen. Alle bomen geregeld opkronen vanaf ca. 4 jaren na aanleg tot een takvrije hoogte van 6-8 mtr. is verkregen.
• Natuurlijke menghoutsoorten: (T) In laagste gebieden komen vele (o.a. S. alba en S. nigra) vrijwel alleen ongemengd voor (soms met populieren); op grote hoogte meer menging met een aantal (naar soort en omstandigheden) verschillende loofhoutsoorten.
• Bedrijfsvorm: (T) Boomvormende soorten als éénklonige laanbeplantingen of bossen (rassen van S. alba en S. alba x fragilis); struikvormige soorten (en enkele boomvormende soorten) in afnemende mate als één- of meerjarig hakhout (snij- of hakgrienden, waarin o.a. S. dasyclados -Duitse dot-, S. amygdalina -Grauw- en S. viminalis -Katwilg-). Boomvormende soorten ook als knotwilg (vroeger productie van rijs- en brandhout, thans op kleine schaal t.b.v. het landschap). Laan- en bosbeplantingen op plantafstanden van 4 tot 7 mtr. en meer, al of niet met onderbegroeiing of tussenbeplanting van els.

 

5.4.8 Houtproductie

• Algemeen: (T) Zacht, taai; licht van gewicht (volumegewicht luchtdroog ca. 0,45) en roodachtig; gemakkelijk te bewerken.
• Gebruik: (T) Duurzaamheidsklasse V. Klompen, kisthout, vezelprodukten, scheepsluiken, tekenborden, speelgoed, papier, cricketbats (S. alba 'Calva'). Griendhout voor oeververdediging en zinkstukken.
• Groeisnelheid: (T) Gemiddeld 8-12 mtr3/j/ha, onder zeer gunstige omstandigheden ca. 15 m³/j/ha. Opstanden 20-30 jaar; grienden worden elke 1-3 jaar afgezet.
• Beschadigingen: (N) Windbreuk, wildschade.
• Herstel: (N) Groeit krachtig uit na afzetten: grienden en knotwilgen. Zelfs jaarlijks terugzetten wordt moeiteloos verdragen.

 

5.4.9 Ziekten en plagen

• Plagen: (N) Op bladeren: wilgehaantjes, wilgebladwesp. Op jonge toppen: wilgetwijggalmug. Op takken en jonge stam: wilgesnuitkever, kleine populiereboktor. In de stam: wilgehoutrups.
• Ziekten: (N) In takken: watermerkziekte bij S. alba. Taksterven (Cryptodiaporthe salicina en Nectria galligina).

 

5.4.10 Opmerkingen

Geslacht met groot aantal secties, soorten, variëteiten en cultuurvariëteiten (= klonen = rassen), waartussen op grote schaal bastaardering voorkomt.

Aanplant van boomwilgen geschiedt in ons land nauwelijks zolang niet meer bekend is over resistentie tegen watermerkziekte.

De onderstaande "boomwilgen", alle rassen (klonen) van Salix alba, worden in Nederland onder verplichte controle van de N.A.K.B. in de handel gebracht. (Zie ook de Rassenlijst):

‘Barlo’, _; ‘Belders’, _; ‘Bredevoort’, _; ‘Calva’, _; ‘Drakenburg’, _; ‘Het Goor’, _; ‘Lichtenvoorde’, _; ‘Liempde’, _; ‘Lievelde’, _; ‘Rockanje’, _.

 

5.4.11 Literatuur

Gigler, J.K., 1996: Beschrijving en kostenvergelijking van vier logistieke ketens van de energiegewassen wilg en miscanthus. Te vinden in de universiteitsbibliotheek jhan Kopshuis aan de Generaal Foulkesweg 19 in Wageningen (code: UB ; MAG ; 472C18)./cgi-bin/WebQuery/clcwwwf?AU=Ham,+D.+van+de+

• Schuring, W.; Goedhart, P.W., 1996: Huidmondjesweerstand van wilg en populier. Te vinden in de mediatheek van Hogeschool Larenstein (code: boeken; 630*161.1 SCHU).

 

 

6 Rosaceae

 

6.1    Determinatietabel Prunus

 

1

• Twijg bij beschadiging sterk geurend (amandelen)………………………….Ga naar 2
• Niet aldus……………………………………………………………………………………Ga naar 3

 

2

• Knop eivormig, 8-9 mm lang, bruin met lichtgrijze

         rand langs de schubben; bladen omgekeerd eirond,

         kort toegespitst, fijn, onregelmatig gezaagd………………………………….Prunus padus

• Knop driehoekig, 2-4 mm lang, groen met bruinrode rand

         langs de schubben; bladen ovaal, toegespitst,

         fijn, klierachtig gezaagd………………………………………………………………..Prunus serotina

 

3

• Twijg stevig, met sterk geringde kortloten, knoppen tegen

         twijguiteinden opgehoopt; bladen eivormig, lang toegespitst,

         grof gezaagd, 6-12 cm lang…………………………………………………………..Prunus avium

• Twijgen dun, kortloten deels in scherpe punt uitlopend;

         knoppen zeer klein; bladen ovaal, spits, fijn gezaagd, 3-3,5 cm lang….Prunus spinosa

 

6.2 Prunus avium (L.) L. (Fam. Rosaseae)

(T) Zoete kers of boskriek: Boom van iets rijkere grond. Dankbaar voor iets kalk, maar niet noodzakelijk. In Zuid-Limburg in bossen. Mooie, rechte stammen. Ook mooi als in bloei.

(T) Prachtig hout (kersenhout). Duurzaamheidsklasse III. Meubelen, wagenmakerij, fabricage instrumenten. Verdient het meer gebruikt te worden.

 

6.2.1          Literatuur

Moons, P., 1994: Bodemgeschiktheid voor zoete kers op Grand Manil onderstammen. Te vinden in Praktijkonderzoek Plant & Omgeving, sector Fruit Lingewaal 1 in Randwijk (code FPO; F598).

 

6.3    Prunus padus L.

(T) Vogelkers: Onderhout. Kleine boom of struik. Vraagt kalk in de grond. Niet agressief. Vochtige, rijke grond.

 

6.4    Prunus serotina EHRH

(T) Amerikaanse vogelkers of bospest: Hier slechte herkomst, daardoor slechte stamvorm.

Zeer agressief, sterk door vogels verspreid en ook na afzetten weer uitlopend. Niet meer uit te roeien.

 

6.4.1          Literatuur

Wallis de Vries, M.F., 1986: De Amerikaanse vogelkers (Prunus serotina) : ecologie van een exoot in Nederlandse bossen. Te vinden in de universiteitsbibliotheek "De Haaff" droevendaalsesteeg 3 in wageningen (Boekcode: IBNWAG ; Scr 213).

 

6.5    Prunus cerasus L.

(N) Zure kers: Vaak struik. Voorouder morel e.d.

 

6.5.1          Literatuur

Deckers, J.A., 1979: Bodemgeschiktheid voor zure en zoete kers. Te vinden in de universiteitsbibliotheek Jan Kopshuis aan de Generaal Foulkesweg 19 in Wageningen (Boekcode: UB; MAG;485F03).

Eijsackers, H.; Ham D. van de, 1990: Kieming van Amerikaanse vogelkers (_Prunus serotina Ehrh.) in relatie tot vegetatietype en bodembewerking. Te vinden in de universiteitsbibliotheek "De Haaff" droevendaalsesteeg 3 in Wageningen (Boekcode: IBNARN ; RIN-rapport).

Cosijn, R.; Hendrikse, C. J.; Lans H. E. van der, 1883: Het natuurtechnisch beheer van de Amerikaanse vogelkers (Prunus serotina Ehrhart) in de Nederlandse bossen : overwegingen en richtlijnen voor een ecologisch verantwoord beheer op natuurtechnische grondslag. Te vinden in de universiteitsbibliotheek "De Haaff" droevendaalsesteeg 3 in Wageningen (Boekcode: Arb ; B4982).

 

6.6    Prunus spinosa L.

(T) Sleedoorn: Struik van bosranden e.d. Mooie bloei. Vruchten wrang en slee (!) - Compote enz.

 

 

7 Leguminosae of Papilionaceae

 

7.1    Robinia pseudoacacia L. Fam. Leguminosae of Papilionaceae

 

7.1.1          Naam

Nederland: (T)    (Acacia)robinia

Engeland: (T)      Black locust

Duitsland: (T)     Robinie

Frankrijk: (N)      Robinier

 

7.1.2          Verspreiding

Natuurlijke verspreiding: (T) Een gebied in oostelijk Noord-Amerika vanaf New York, Pennsylvania via Virginia, Tennessee en Kentucky tot Arkansas en Oklahoma.

Verticale verspreiding: (T) Warme zuidhellingen van het Appalachian-gebergte.

Kunstmatige verspreiding: (T) Reeds in 1601 naar Europa gebracht: in Frankrijk door de gebroeders Robin. In Nederland in 1638 geïmporteerd. Oude: Slotplein kasteel Doorwerth. Ook in Amerika ver verspreid. In Frankrijk in rivierdalen plaagvormend. Recentelijk in Noord-NL gebruikt bij ‘groene investeringen’ (ongeveer 1000ha).

 

7.1.3          Kenmerken / Eigenschappen

Habitus: (T) Een boom tot 25 mtr. hoog met veelal een kromme stam. Direct na aanleg afsnijden en de groeikrachtigste scheut bevoordelen (op ‘enen’ zetten), dan veel rechter. In de opstand een zwieper. Soms als onkruid optredend. Het is een pioniersoort. In de jeugd een zeer snelle groeier; in 1 jaar 1 meter; later wordt de lengtegroei geringer. Loopt laat in het voorjaar uit en daardoor niet nachtvorst gevaarlijk.

Kroon: (T) Een open kroon. Vorm op oudere leeftijd ‘kroonschuwheid’.

Loof: (T) Verteerd zeer goed (stikstofrijk: leguminose).

Stam: (T) Meestal krom. In bast 1,6% looistof, die niet economisch te winnen is.

Wortelstelsel: (T) Actief en ver uitgespreid; hartwortels met veel vlakstrijkende zijwortels; daarom kan robinia nog op arme grond groeien ondanks zijn niet zo lage eisen aan de bodem. Het wortelstelsel breidt zich snel en ver uit. groot zuurstofbehoefte. Bezit N-verzamelende knolletjesbacteriën, maar put toch grond uit (Mengen?). Veel wortelbroed en gemakkelijke stronkopslag.

Lichtbehoefte: (T) In sterke mate een lichthoutsoort, ook in de jeugd. De lichtbehoefte neemt toe met het ouder worden.

 

7.1.4          Klimaat

Algemeen: (T) Warm met een continentale inslag. 12° C gemiddelde jaartemperatuur; neerslag 1.100-1.400 mm.

Temperatuur: (T) Gevoelig voor najaarsvorst (slechte stamvorm).

Zon: (T) Verdraagt zeer veel zon, hitte en droogte.

Wind: (T) Tamelijk gevoelig. Niet zozeer windworp gevoelig, maar kan door zeer snelle groei wel krom of scheef waaien.

Neerslag: (T) Zeer gevoelig voor sneeuwdruk.

Bliksem: (T) Geen gegevens.

Luchtverontreiniging: (T) Vrij gevoelig voor vervuilde lucht.

 

7.1.5          Bodem

Algemeen: (T) Bodemvaag, pionier op verlaten gronden. Niet zeer hoge eisen; geen vaste lagen in de bodem; geen verzuurde grond.

Diepgrondigheid: (T) Losse, open, humusrijke, frisse grond; leemhoudende zandgrond.

PH: (T) > 4½.

P: (N) > 50.

Bodemvruchtbaarheid: (N) Kalkminnend, kaliumbehoeftig. Vrij hoge eisen aan minerale rijkdom.

Strooiselvertering: (T) Gunstig; laag C/N cijfer (14); hoog Ca-gehalte. Bodemverbeterend vermogen is goed; vaak een te snelle vertering.

Vocht: (T) Goed bestand tegen zomerdroogte. Lage eisen; geen hoge grondwaterstand; kan niet tegen overstroming (zowel buiten als in het groeiseizoen), wanneer robinia met zijn wortelstelsel stuit op een vochtige laag, wordt de groei minder goed.

 

7.1.6          Vermeerdering

Bloei: (T) Insectenbestuiving. In juni na het uitkomen van de bladeren.

Vrucht: (T) Peul, rijp eind oktober. Laat in het voorjaar de vruchten vallen.

Voortplanting: (N) Uit zaad half mei gezaaid na voorkieming in lauw water. Eventueel aanritsen wegen hardschaligheid. Gemakkelijk door wortelbroed en stronkopslag, je raakt hem moeilijk weer kwijt.

Kiemplant: (N) Komt, mits het zaad is voorgekiemd, 14 dagen na uitzaaiing boven de grond.

Oogst: (N) Vanaf oktober door middel van het plukken van de peulen.

Bewaring: (N) In de peul.

Zaad: (N) 1 hl zaad = 70-80 kg; 100 kg peulen leveren 15-20 kg zaad. Per kg 50.000-65.000 zaden.

Kiemkracht: (N) 40-60%.

Kwekerij bijzonderheden: (N) 1½-2 kg zaad per are; hieruit 200 planten per m².

 

7.1.7          Beheer

Aanplant: (T) Robinia op ruggen en hellingen en eik, es, populier in laagten. Als pionier zeer veel gebruikt in Roemenië en Hongarije (poesta's; 100.000 ha en aldaar een belangrijke boomsoort). In de Verenigde Staten veel gebruikt in het Shelterbelt-programma. In Burgenland (Oostenrijk; zeer droog klimaat) eveneens gebruikt, maar na 2 omlopen is de grond uitgeput en moet een andere soort worden aangeplant, nu onder moeilijke omstandigheden, want robinia levert bovendien veel wortelbroed.
In NL als investeringsobject (groene investeren). Plantsoen: 2-jarig plantsoen, na planten (6400st/ha) direct afgeknipt. Vervolgens na enkele weken op enen zetten. Dan jaarlijkse snoei totdat voldoende takvrije lengte is bereikt. Bij de investeringsprogramma’s gaat men uit van een omloop van 20 jaar.

Menging: (T) Robinia is slecht met andere soorten te mengen vanwege de explosieve groeikracht en het ‘vegen’.

Dunning: (T) Vroeg beginnen i.v.m. de grote lichtbehoefte.

Natuurlijke verjonging: (T) Zaait makkelijk uit. Vormt tevens eenvoudig veel wortel- en stronkopslag.

Snoei: (N) Nodig voor goede vorm; groot uitstoelingsvermogen.

Natuurlijke menghoutsoorten: (T) Quercus-soorten, Carya-soorten, Liriodendron.

Bedrijfsvorm: (T) Opgaand bos en hakhout in 30-jarige omloop voor palenproductie.

 

7.1.8          Houtproductie

Algemeen: (T) Zeer hard, zwaar, elastisch, grof van vezel, zeer duurzaam (als azobé). Zou 't beste hout zijn, dat in Nederland groeit (?). Weinig spint (ongeveer 4 jaarringen). In het hout van de jonge boom (± 10 jaar) 1½% looistof. Eerst geelbruine, later donkerbruine kern. Carrosseriebouw, palen, meubels, wijnbouw.

Gebruik: (T) Duurzaamheidsklasse I/II. In NL als damwand en als paalhout. Toepassing neemt toe, mede gezien het milieuvriendelijke imago. Staat onbehandeld meer dan 25 jaar.

Groeisnelheid: (T) Groeit zeer snel.

Beschadigingen: (N) Door wind, sneeuw en ijzelschade, want zolang het hout nog niet verkernd is, is het bros. Veel last van plakoksels.

Herstel: (N) Zeer krachtig. Stoelt zeer krachtig uit. Overgroeit wonden zeer snel.

 

7.1.9          Ziekten en plagen

Plagen: (N) Wildschade; schors bijzonder gewild door herten, reeën, hazen en konijnen. Weinig insecten; in de Verenigde Staten acaciaboorder in tot 15 cm dikke stammen en twijgen.

Ziekten: (N) Heksenbezem door virusaantastingen, "foxtail". In Oostenrijk last van Bruchchorstia evenals Oostenrijkse den.

 

7.1.10 Opmerkingen

Shipmast-locust is een zeer rechte selectie; echter is deze in Nederland niet zo recht. In de Verenigde Staten is reeds veel geselecteerd en zijn vele variëteiten bekend.

 

7.1.11 Literatuur

Morel, H., 2000: Robinia in mengingen?: Een onderzoek naar de mogelijkheden van de Robinia pseudoacacia in mengingen. Te vinden in de mediatheek van Hogeschool Larenstein (code: verslagen; BN 2000-30).

 

 

8 Tiliceae

 

8.1 Determinatietabel Tilia

 

1

• Zomerkenmerken…………………………………………….………………………….Ga naar 2
• Winterkenmerken..………………………………………………………………………Ga naar 6

 

2

• Bladonderzijde zilvergrijss…………………………….……………………………..Tilia tomentosa
• Bladonderzijde groen…………………………………..……………………………..Ga naar 3

3

• Bladonderzijde lang, dicht behaard; bloemen 3 bijeen…….……………….Tilia platyphyllos
• Bladonderzijde hooguit langs de nerven behaard

         en/of met okselbaarden; meer dan 3 bloemen bijeen….…………………..Ga naar 4

 

4

• Twijgen geelgroen; bladbovenzijde sterk glanzend donkergroen……..Tilia x euchlora
• Niet aldus…………………………………………………………………………………..Ga naar 5

 

5

• Bladen klein, 3-6 cm lang, bovenzijde iets glanzend donkergroen.…..Tilia cordata
• Bladen groter, 5-10 cm lang, bovenzijde iets glanzend groen

         (minder donker)………………………………………………………………………...Tilia x vulgaris

 

6

• Twijgen behaard………………………………………………………………………..Ga naar 7
• Knoppen behaard……………………………………………………………………….Ga naar 8

 

7

• Twijgen dicht, kort viltig behaard, met sterharen…………………………..Tilia tomentosa
• Twijgen zacht, lang behaard, geen sterharen………………………………..Tilia platyphyllos

 

8

• Twijgen geelgroen (1-jarige delen)……………………………………………….Tilia x euchlora
• Twijgen groen…………………………………………………………………………….Ga naar 9

 

9

• Onderste knopschub langer dan de helft van de knoplengte……………Tilia cordata
• Onderste knopschub korter dan, of ca. even lang

         als de halve knoplengte……………………………………………………………….Tilia x vulgaris

 

8.2 Tilia cordata Mill (Fam. Tiliceae)

(T) Kleinbladige linde, winterlinde: Midden-, West- en Zuid-Europa. Soort uit bos met "Edellaubhölzer". Gemengd met iep, esdoorn, boskriek, verder zomereik.

 

8.3    Tilia platyphyllos Scop

(T) Grootbladige linde, zomerlinde: Midden- en Zuid-Europa. (Moeilijk zuiver exemplaar te vinden).

 

8.4 Tilia vulgaris Hayne

(T) Hollandse linde, gewone linde: Een bastaard tussen beide bovengenoemde soorten.

 

8.5 Algemeen Tilia

(T) Kunnen 800-1000 jaar oud worden.

(T) Bezitten een groot regeneratievermogen. Vooral T. vulgaris is bij uitstek een laanboom. Het is een halfschaduwhoutsoort. Hij wordt door afleggen vermeerderd. Goed te snoeien: leilinden enz. Vraagt rijker grond. In bos T. cordata gebruiken. Zgn. 1000-jarige linde bij Achterberg. Oudste boom van Nederland in Sambeek, uit tijd van Karel de Grote.

(T) Duurzaamheidsklasse V. Hout is witgeel, zacht. Wordt gebruikt voor tekenborden, speelgoed, houtsnijwerk, beeldhouwwerk.

 

8.5.1 Literatuur

Fontaine, F.J., 1989: Het geslacht Tilia L. : de linde. Te vinden in de universiteitsbibliotheek "De Haaff" droevendaalsesteeg 3 in Wageningen (Boekcode: Arb/Serie ; Boomspiegel.05).

Maes, N. ; Vuure, T. van, 1989: De linde in Nederland : verspreiding, ecologie en toekomstmogelijkheden van de lindesoorten in Nederland en aangrenzende gebieden. Te vinden in de mediatheek van Hogeschool Larenstein (Code: boeken ; 630*17 MAES).

 

8.6 Tilia x euchlora K. Koch

(N) Krimlinde: Geen bladluis, dus geen honingdauw en roetda.

 

8.7 Tilia tomentosa Mnch

(N) Zilverlinde. Als vorige.

 

8.8 Tilia petiolaris DC

(N) Hongaarse zilverlinde. Als vorige.

 

 

9 Ulmaceae

 

9.1    Determinatietabel Ulmus

 

1

• Twijgen afstaand en dicht behaard, ook tweejarige delen;

oortje van de bladvoet de bladsteel bedekkend……..……………………….Ulmus glabra

• Twijgen kaal of licht behaard, bladvoet niet aldus..…………………………Ga naar 2

 

2

• Bladen met 10-12 paar zijnerven, bovenzijde ruw,

maar niet behaard………….……………………………….………………………….Ulmus procera

• Bladen gemiddeld met meer paar zijnerven,

         bovenzijde meestal wel behaard…………………..……………………………..Ga naar 3

 

3

• Bladen gemiddeld meestal kleiner dan 8 cm;

         twijgen soms met kurklijsten………………………………………………………..Ulmus carpinifolia

• Bladen gemiddeld langer dan 8 cm;
• twijgen niet met kurklijsten…………………………………….……………………Ulmus x hollandica

 

 

9.2 Ulmus Fam. Ulmaceae

9.2.1 Naam

• Nederland: (T)    Iep
• Engeland: (T)               Elm
• Duitsland: (T)     Ulme
• Frankrijk: (N)               Orme

 

9.2.2 Verspreiding

• Natuurlijke verspreiding: (T) In Europa en niet hoger dan 600 mbz. Nogal klimaatvaag, echter wel meer in maritieme klimaten van West-, Midden- en Zuid-Europa.
• Verticale verspreiding: (T) Geen gegevens.
• Kunstmatige verspreiding: (T) Geen gegevens.

 

9.2.3 Kenmerken / Eigenschappen

• Habitus: (T) Tot 35m hoog en 500-600 jaar oud worden.
• Kroon: (T) Kroon meestal dicht en meestal vrij smal.
• Loof: (T) Gekenmerkt door asymmetrische bladvoet.
• Stam: (T) Bast grijs en spoedig een gespleten schors.
• Wortelstelsel: (T) Hart- en penwortelsysteem. Hoog zuurstofbehoefte.
• Lichtbehoefte: (T) Halfschaduwsoort.

 

9.2.4 Klimaat

• Algemeen: (T) klimaatvaag. De Hollandse iep is gevoelig voor vorstscheuren, evenals de veldiep.
• Temperatuur: (T) Is gevoelig voor vroege en wintervorst en weinig gevoelig voor late vorst.
• Zon: (T) Is ongevoelig voor zonnebrand.
• Wind: (T) Is ongevoelig voor wind en verdraagt zoute zeewind bijzonder goed.
• Neerslag: (T) Vraagt veel vocht. Kan niet tegen overstroming.
• Bliksem: (T) Geen gegevens.
• Luchtverontreiniging: (T) Verdraagt schadelijke stoffen goed.

 

9.2.5 Bodem

• Algemeen: (T) Diep open, frisse humeuze grond; weinig droogtegevoelig; graag een goede mineraalrijke grond.
• Diepgrondigheid: (T) Geen gegevens.
• PH: (T) Geen gegevens.
• P: (N) Geen gegevens.
• Bodemvruchtbaarheid: (N) Hoort thuis op de rijkere, vochtige klei- of leemhoudende zandgronden.
• Strooiselvertering: (T) Geen gegevens.
• Vocht: (T) Vraagt veel vocht, verdraagt hoog stilstaand grondwater niet.

 

9.2.6 Vermeerdering

• Bloei: (T) Vaak ieder jaar, vóór het ontluiken van de bladeren; zeer vroeg in het voorjaar. Windbestuiving. Februari/maart.
• Vrucht: (T) Zaad rijp enkele weken na de bloei in mei.
• Voortplanting: (N) Kiemt direct na de oogst.
• Kiemplant: (N) Komt na enkele weken boven de grond met 2 kiembladen. Is na 1 jaar 20-25 cm hoog.
• Oogst: (N) Geen gegevens.
• Bewaring: (N) Kan niet bewaard worden; moet direct worden uitgezaaid.
• Zaad: (N) Geen gegevens.
• Kiemkracht: (N) Geen gegevens.
• Kwekerij bijzonderheden: (N) De cultuurvariëteiten door enten of afleggers.

 

9.2.7 Beheer

• Aanplant: (T) De Hollandse iep is de boom in de polders, langs de zeekust, in de steden. Helaas wordt en is hij uitgeroeid door de iepziekte; er wordt veel selectie en veredelingswerk met iepen in Nederland door H. Heybroek uitgevoerd. (Zie zijn publicaties o.a. uitgaande van het Bosbouwproefstation "De Dorschkamp".) Eveneens is een veredelingsprogramma gestart in de Verenigde Staten.
• Menging: (T) Heeft een snelle groei en een grote concurrentiekracht.
• Dunning: (T) Als andere boomsoorten in bosverband: als de levende kroon op 50% van de uiteindelijke hoogte zit eerste dunning uitvoeren. Vervolgens regelmatig herhalen (eenmaal in de 4 à 5 jaar).
• Natuurlijke verjonging: (T) Onbekend. In NL waarschijnlijk goed.
• Snoei: (N) Verdraagt afzetten en snoei goed. Er bestaan ook knotiepen. Niet snoeien in de zomer in verband met vuur: wonden insmeren met wondbalsem.
• Natuurlijke menghoutsoorten: (T) Es en soms els in het Iepen-Essenbos of het Elzenrijke Iepen-Essenbos (beide PNV).
• Bedrijfsvorm: (T) Komt in het Nederlandse bos niet meer voor vanwege de iepziekte. Tegenwoordig soms als bijmenging op rijke gronden.

 

9.2.8 Houtproductie

• Algemeen: (T) Duurzaamheidsklasse IV. Zeer hard, bruine kern met geel spinthout, taai, elastisch, duurzaam, niet krimpend. Zeer gewaardeerd o.a. voor fineer, meubels en betimmeringen, ladders, gereedschappen, carrosseriebouw.
• Gebruik: (T) Duurzaamheidsklasse V. Fineer voor meubelen en betimmeringen: mooie kleur. Verder in de carrosseriebouw (betimmering en lijsten. Ook voor het maken van gietmodellen.
• Groeisnelheid: (T) Snelle groeier.
• Beschadigingen: (N) Na verwonding gevaar voor vuur.
• Herstel: (N) Hersteld goed na afzetten. Wonden overgroeien snel.

 

9.2.9 Ziekten en plagen

• Plagen: (N) Grote en kleine iepenspintkever die de iepziekte overbrengt bij de rijpingsvraat.
• Ziekten: (N) Verwoestend in Nederland en de Verenigde Staten de iepeziekte = Cerastocystus ulmi. Vooral de zogenaamde agressieve stam (of fysio).

 

9.2.10 Opmerkingen

De Iep omvat een aantal soorten en variëteiten. Onder Hollandse iep worden samengevat een aantal cultuurvariëteiten, zoals:

• U x hollandica 'Belgica', de iep van de grachten
• U x hollandica 'Vegeta'
• U x hollandica 'Commelin'
• U x hollandica 'Groeneveld'

Daarnaast belangrijk:

• Ulmus carpinifolia Gled. = veldiep, te gebruiken op volle zeewind, dan geen iepenspintkever, dus geen iepziekte.
• Ulmus glabra Huds. = bergiep. Dit is de bossoort van Midden-Europa.

Zie o.a. H. Heybroek: Herkennen van iepenzaailingen. NBT 38(12)1966, 448-453.

Selectie en veredeling Wordt op grote schaal uitgevoerd ter verkrijging van tegen iepziekte resistente klonen. Klonen: Groeneveld, Lobel, Dodoens, Plantijn.

Tot dezelfde familie als het geslacht Ulmus behoort het geslacht Zelkova en het geslacht Celtis.

 

9.2.11 Literatuur

Zie www.agralin.nl